Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania - Archiwum 2021

Kalendarium historyczne - sierpień

***

Przygotowania do utworzenia poligonu rozpoczęto zaraz po zakończeniu kampanii wrześniowej, 21 grudnia 1939 r. W lipcu 1940 r. rozpoczęto prowadzenie pomiarów w terenie i przygotowywano dokumentację pod budowę poligonu, a już 1 sierpnia 1940 r. nastąpiło przejęcie miejscowości Pustków przez Waffen-SS. Obóz wojskowy poligonu SS zlokalizowano na terenie ówczesnych miejscowości Wola Pustkowska i Wola Brzeźnicka, na południowy wschód od zabudowań Pustkowa, w lesie wokół obiektów fabryki chemicznej „Lignoza”, wzniesionej tuż przed wybuchem II wojny światowej w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Wejście na obszar wojskowy poligonu i główna wartownia znajdowała się nieopodal stacji kolejowej Kochanówka.

Poligon w Pustkowie był terenem działania dwu pierwszych formacji SS, a mianowicie Waffen SS i jednostek SS Totenkopf. Utworzony wcześniej wspomnianym rozkazem OKW, kształtem był zbliżony do dużego, pokrytego lasem prostokąta o długości ok. 25 km i szerokości ok. 20 km. Jego południowa granica przebiegała niedaleko magistrali kolejowej Kraków—Lwów, na odcinku od Brzeźnicy do Sędziszowa, zaś północna ciągnęła się od Rzochowa do Kolbuszowej. Na zachodzie granicę stanowiła trasa kolejowa z Dębicy do Mielca, na wschodzie gościniec z Sędziszowa do Kolbuszowej. Kolbuszowa i Sędziszów pozostawały poza jego zasięgiem terytorialnym, z wyjątkiem peryferyjnej części Kolbuszowej. W Dzienniku Urzędowym dla GG ukazało się zarządzenie głównego wydziału spraw wewnętrznych „rządu" GG z 25 sierpnia 1943 roku o utworzeniu 1 lipca 1943 roku obwodu dworskiego Poligon SS „Obóz Puszczański", (SS Truppenübungsplatz „Heidelager").

s. 13

Do końca roku 1940 wypędzono ludność z miejscowości leżących na terenie byłego powiatu kolbuszowskiego: z Leszczy, Zapola i Stasiówki. W drodze wyjątku zezwolono na pozostawienie budynków we wsi Leszcze. Największe nasilenie wysiedleń nastąpiło w 1941 roku. Na wiosnę wypędzono mieszkańców z Domatkowa, Woli Domatkowskiej i Brzezówki. W ten sposób poligon SS sięgnął pod samą Kolbuszowę. W kwietniu 1941 r. wysiedlona została duża wieś Niwiska, licząca prawie 1200 mieszkańców. Zniszczono zupełnie 80 proc. jej zabudowań, a 20 proc. zabrano na budowę osiedli robotniczych, zlokalizowanych w Woli Ocieckiej i Woli Domatkowskiej. W sierpniu tegoż roku wysiedleniem zostały objęte wsie: Hucina z Żabieńcem, połowa Nowej Wsi i trzy czwarte Przedborza. Drewno z nowszych domów esesmani przeznaczyli na budowę osiedla robotniczego w Bukowcu.

s. 18

Z uwagi na rozmiary koniecznych do wykonania prac terenowych i rozpoczęcie funkcjonowania poligonu, sztab został przekształcony w komendę, którą stopniowo rozbudowywano. Na jej czele stał komendant. Od 26 czerwca 1940 r. do 29 sierpnia 1941 r. był nim wyżej wspomniany Werner von Schele, został jednak usunięty. Jego następcą został 1 września 1941 r. SS Standartenführer Paul No-stiz, który kierował poligonem do 15 czerwca 1942 r. I jemu nie powiodło się. Dnia 15 czerwca 1942 r. został usunięty ze stanowiska i bezterminowo urlopowany 22. Po nim komendę placu ćwiczeń objął 16 czerwca 1942 r. SS Oberführer Bernhardt Voss i sprawował ją do czasu likwidacji poligonu w lecie 1944 ?.

s. 30-31

Poligon SS w Pustkowie został wojskowo wykorzystany również, jako baza doświadczalna hitlerowskiej „cudownej" broni V2 (Wunderwaffe). 22 sierpnia 1943 r., po zbombardowaniu przez aliantów bazy rakietowej w Peenemünde na wyspie Uznam, Hitler podjął decyzję o przeniesieniu jej na inne tereny. Część bazy została zlokalizowana w Bliznej na terenie poligonu SS. Otrzymała ona nazwę Artilleriezielfeld. Wśród tamtejszych lasów więźniowie obozu pracy przymusowej dla Polaków oraz polscy pracownicy najemni wybudowali w przyspieszonym tempie, pod kierownictwem Niemców sztuczną wieś dla zamaskowania wyrzutni, następnie urządzenia samej wyrzutni: dużą halę montażową, wysoki na kilkanaście metrów, podobny do wieży drewniany budynek oraz masywną płytę betonową, stanowiącą podstawę wyrzutni. Wzniesiono też kilka baraków wojskowych oraz garaży. Do wyrzutni został doprowadzony ze stacji w Kochanówce tor kolejowy, którym dowożono materiały budowlane, a później przykryte brezentem rakiety. Junacy z baudienstu wybudowali szosę wiodącą przez las z Pustkowa do Bliznej, którą samochodami transportowano najpierw więźniów obozu w Pustkowie do prac przy budowie wyrzutni, później zaś cysternami ciekłe paliwo do rakiet. Kiedy urządzenie wyrzutni było gotowe, zjechała do Blizne j z Kröslin (wyspa Uznam) artyleryjska „szkolno--eksperymentalna bateria 444" Wehrmachtu, licząca 330 żołnierzy. Ich mundury miały czerwone wypustki. Żołnierze zamieszkali w wysiedlonej szkole.

s. 35-36

Od ustanowienia władz obozu do 18 sierpnia 1941 r. służbę wartowniczo-strażniczą pełnił SS Totenkopf Bataillon „Oranienburg". Składał się on z kilkuset esesmanów różnych narodowości: Niemców, Belgów, Holendrów i, dzielił się na kompanie. Jego dowódcą był Johann von Feil. Od powyższej daty nazwę batalionu zmieniono na SS Bataillon ,,SS Truppen-Übungsplatz „Dębica". Jego dowództwo do 1 kwietnia 1942 r. sprawował nadal von Feil, po nim zaś kolejno: do 1 sierpnia 1942 r. jego poprzedni adiutant, a później zastępca von und zu der Tann, a wreszcie Bormann. Członkowie batalionów strażniczych byli dość często przerzucani z jednych obozów do drugich. Według zeznań jednego z nich Hermana Schultze, sądzonego po wojnie przez polski sąd, pełnił on podczas okupacji straż nad więźniami kolejno w 7 obozach pracy i koncentracyjnych: w Sachsenhausen, Berlinie Arbeitsdorf, Pustkowie, Lublinie, Friedrichshafen i Dachau.

s. 38-39

Tymczasem w obozie wojskowym SS na V ringu koło stacji w Kochanówce został wybudowany obóz dla jeńców francuskich tzw. kriegsgefangenenlager (Kgl). Ponieważ nie zostali oni sprowadzeni do Pustkowa, do przeznaczonych dla nich około 10 baraków, 7 sierpnia 1941 r. przeniesiono z ringu I obóz żydowski. Baraki były otoczone płotem z drutu kolczastego, a na rogach powstałego w ten sposób obozu stały wieże strażnicze. Czuwający na nich esesmani z batalionu strażniczego posiadali reflektory i karabiny maszynowe. W obozie tym Żydzi pozostali do lata 1942 r. Rozbudowano go tylko, dostosowując do aktualnych potrzeb.

s. 51

Jesienią 1941 r. na teren Pustkowa zostali sprowadzeni jeńcy radzieccy. Wyznaczono dla nich obóz u stóp Królowej Góry. W przeciągu kilku miesięcy prawie wszyscy wyginęli wskutek głodu, wyczerpania, chorób i mordów. Będzie o tym mowa w dalszej części publikacji. W sierpniu 1942 r. do opuszczonych przez nich baraków został z ringu V przeniesiony obóz pracy dla Żydów. W nowym obozie Kleindienst wygłosił do Żydów przemowę, w której powiedział: „Wchodzicie do piekła śmierci, stąd nie wychodzi się żywym". I tam zachowano podział na obóz A i obóz Z. Ale wkrótce sytuacja nieco się zmieniła. Planowano bowiem utworzenie w Pustkowie obozu pracy przymusowej dla Polaków.

s. 53

Obóz pracy dla Żydów początkowo mieścił się przejściowo w hali fabrycznej „Lignozy", potem — przez kilka miesięcy w garażu na ringu I i dopiero 7 sierpnia 1941 r., żydowscy więźniowie zajęli baraki wybudowane na ringu V dla jeńców francuskich. Mieszkali tam ponad rok. Ogólna ilość baraków zajętych przez nich wynosiła około 10. Do obozu „Z" wyłączone zostały baraki nr 7, 8 i 9 i odgrodzone od obozu „A" płotem z drutu kolczastego oraz dwumetrowym pasem ziemi posypanym wapnem. W obozie tym zamieszkane były tylko baraki nr 8 i 9, natomiast barak nr 7 był pusty i w nim mordowano Żydów. W części baraku nr 8 była izba chorych, nie służyła ona jednak do leczenia więźniów, lecz do przyspieszania ich zgonu. Pomiędzy barakami nr 7 i 8 postawiona była szubienica, na której wieszano Żydów. Przy bramie wejściowej do obozu stały baraki dowództwa obozu, kuchni oraz samorządu żydowskiego. Za barakami zbudowano trupiarnię. Znajdował się tu też tzw. bunkier (Stehebunker), w którym poszczególne cele były tak małe, że umieszczeni w nich więźniowie mogli jedynie stać. Gliniana podłoga zasłana była nieczystościami. Umieszczeni w bunkrze więźniowie otrzymywali pożywienie w bardzo ograniczonej ilości, często byli w nim także mordowani. Dla ściągnięcia od Żydów posiadanych przez nich pieniędzy uruchomiono w obozie kantynę, w której mogli za= kupić niewielką ilość żywności.

s. 55-56

Obozową izbę chorych utworzono dopiero po przeniesieniu Żydów do garaży na ringu I. Mieściła -się ona w stojącej obok szopie. Później w obozie V i w dawnym obozie dla jeńców radzieckich przeznaczono na nie osobny barak. Pod koniec, w miejsce starego personelu, przyszli nowi lekarze: dr Lieberman, na krótko dr Hudes, zaś od sierpnia 1942 r. dr Schóngut, który po wysiedleniu Żydów, pełnił obowiązki lekarza w obozie pracy przymusowej dla Polaków. Sanitariuszami w izbie chorych byli Żydzi — Kronisz i Horski.

s. 62

Likwidacja Żydów, tak w obozie, jak i na poszczególnych stanowiskach pracy powodowała, że ilość zwłok w trupiarni była coraz większa. Codziennie, a czasem, co drugi dzień furmankami wywożono zwłoki do krematorium na Królowej Górze. Pomagali przy tym więźniowie. Furman baulteitung Walenty Kopeć z Brzeźnicy w sierpniu 1942 r. na krótko przed wysiedleniem Żydów z Pustkowa wyznaczony został przez kierownika stacji Braunkego do wywozu trupów. Do pomocy w transporcie zostało wyznaczonych dwóch więźniów pod eskortą dwóch esesmanów. Przy wyjeździe na górę konie nie mogły uciągnąć furmanki, wobec czego wszyscy musieli ją pchać. Niemców tak to zdenerwowało, że Żydów zastrzelili.

s. 65

Komendantem obozu jenieckiego był zastępca komendanta poligonu SS Berndt von Steuben. Do niego należało wydawanie najbardziej ogólnych zarządzeń. Faktyczne kierownictwo życia obozowego sprawował jednak dowódca obozu (Lagerführer). Stanowisko to do lutego 1942 r. zajmował esesman Frevert, zaś po nim, do 22 sierpnia 1942 r. Pultar, Dla załatwiania spraw związanych z administracją obozu utworzono oddział administracyjny komendy z esesmanem Hanschenem na czele. Dla pozoru utworzono też izbę chorych (Krankenrevier), którą do 18 sierpnia 1942 r. kierował esesman Kreft, ale faktycznym jego zajęciem było uczestniczenie w egzekucjach.

s. 77

Po wymordowaniu jeńców radzieckich, obóz pod Królową Górą przez około sześć miesięcy stał pusty. Dopiero w sierpniu 1942 r. wprowadzono do niego więźniów żydowskich, którzy przebywali tam do czasu wysiedlenia. 16 września 1942 r. w barakach opuszczonych przez Żydów został utworzony następny obóz — pracy przymusowej dla Polaków.

s. 85

Od 1 kwietnia 1943 r. zaczęli do obozu napływać dalsi więźniowie, zarówno w transportach, jak i pojedynczo:
...
16)   5 sierpnia — 50 osób z więzienia Montelupich w Krakowie,
17) 11 sierpnia — 23 osoby z więzienia w Rzeszowie,
18) 24 sierpnia — około 50 osób z więzienia w Nowym Sączu,
19) 31 sierpnia — 25 osób z więzienia w Rzeszowie,
...

s. 93 i 95

Schitli obozem kierował do lata 1943 r. Ostatnim, znanym dokumentem obozowym podpisanym przez niego jest zaświadczenie z 10 czerwca 1943 r. o zwolnieniu z obozu blokowego Antoniego Nowakowskiego. Jego następcą został SS untersturmführer Kurt Klipp. Zachował się pierwszy podpisany przez niego dokument z 24 sierpnia 1943 r. o zwolnieniu z obozu Seweryna Steckiego.

s. 116

Ukształtowanie obozu
Pora przyjrzeć się bliżej samemu obozowi oraz znajdującym się' w nim budynkom i urządzeniom.
Był on położony u stóp Królowej Góry w odległości około 400 m od niej i przechodził różne fazy rozwojowe. W okresie, kiedy zamknięto w nim jeńców radzieckich składał się z kilku prymitywnych, wybudowanych przez nich baraków typu stajennego. Była już o nim mowa. Później jeńcy, Żydzi i Polacy, stopniowo go rozbudowywali, stawiali nowe, również prymitywne szopy mieszkalne, gospodarcze, warsztatowe oraz najniezbędniejsze urządzenia bytowe, konieczne do jego funkcjonowania. Jeszcze później przystosowano je do pobytu w nich ludzi. W ten sposób wytworzył się jego końcowy kształt, który po ewakuacji obozu dotrwał do końca września 1945 r.
Poznanie tego kształtu nie nasuwa większych trudności, gdyż dwie urządowe komisje dokonały jego oględzin. Pierwsza z nich to radziecka komisja wojskowa, która przybyła na teren obozu, przy udziale przedstawicieli miejscowego społeczeństwa, w dniach od 31 sierpnia do 3 września 1944 r., oglądnęła go w nienaruszonym od ewakuacji stanie i spisała odpowiedni, wielostronicowy protokół.

s. 140

================

Źródło: 

Informacje pochodzą z książki autorstwa Stanisława Zabierowskiego
pt. "Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS",
wydanej przez Krajową Agencję Wydawniczą w 1981 r. w Rzeszowie.

Foto archiwum ECPiP

HISTORIA NIEMIECKIEGO POLIGONU WAFFEN SS „TRUPPENÜBUNGSPLATZ HEIDELAGER” (1940 - 1944)

Tereny obecnej Gminy Dębica znalazły się w zasięgu działań wojennych już w początkach września 1939 r. W nocy, z 8 na 9 września XXII Korpus Pancerny wojsk niemieckich sforsował Wisłokę w okolicach Pilzna i zajął Dębicę. Miasto zostało zbombardowane,
a okupant przystąpił do przejęcia władzy administracyjnej. Tego samego dnia oddziały niemieckie wkroczyły także na teren Pustkowa i okolic. W pierwszej dekadzie września 1939 r. Niemcy opanowali już cały powiat. Niezwłocznie przystąpiono do germanizacji zajętych obszarów. Kierownikami urzędów zostali Niemcy. Rozpoczęła się trwająca do sierpnia 1944 r. okupacja niemiecka całego Regionu. Dla mieszkańców miasta i gminy zaczął się okres niewoli oraz walki. Niemcy, od początku swej obecności w mieście i jego okolicach, stosowali terror wobec miejscowej ludności. Stacjonujące w gminie oddziały Wehrmachtu mordowały mieszkańców, paliły budynki gospodarcze i sakralne, m. in. dębicką synagogę.

10 października 1939 r. wydano dekret o administracji okupowanych terenów polskich - utworzeniu Generalnego Gubernatorstwa (GG). Wszedł on w życie 26 października tego samego roku. Generalna Gubernia oddana została pod władzę Gubernatorowi, którym został SS - Obergruppenführer Hans Frank. Siedzibą władz Gubernatorstwa został Kraków. Obszar Generalnego Gubernatorstwa obejmował ok. 95 tyś. km². Początkowo składał się z czterech okręgów tzw. dystryktów: krakowskiego, lubelskiego, radomskiego i warszawskiego. W 1941 r. z części ziem zajętych wcześniej przez Sowietów utworzony został piąty dystrykt - galicyjski. Dębica stała się jednym z 10 starostw powiatowych dystryktu krakowskiego. Początkowo starostwo dębickie obejmowało obszar przedwojennego powiatu, a następnie powiększono je o części powiatów mieleckiego i tarnobrzeskiego. Pod względem powierzchni było jednym z większych w dystrykcie, liczyło ponad 3000 km².
W myśl założeń III Rzeszy Niemieckiej, tereny Generalnego Gubernatorstwa miały być gospodarczo wyniszczone poprzez obniżenie poziomu życia do niezbędnego minimum, wywóz urządzeń przemysłowych, surowców. Założenia te realizowano także na terenie starostwa powiatowego w Dębicy. Rozpoczęto deportację ludności polskiej na roboty do Niemiec, nakładając na poszczególne miejscowości specjalne kontyngenty osób wysyłanych do pracy, organizowano łapanki, przymusowe wywózki i wysiedlenia.
Na całym okupowanym terenie miały miejsce grabieże mienia, wykorzystywanie w interesie Niemiec zastanego potencjału produkcyjnego i usługowego. Realizując plan „deindustrializacji” dokonano demontażu i wywieziono do Niemiec urządzenia funkcjonujących do tego czasu dębickich i okolicznych przedsiębiorstw.
Równolegle ze stabilizowaniem się działalności niemieckiego aparatu administracyjnego wzmagała się kontrola okupowanego terenu. Coraz liczniej pojawiały się afisze dotyczące ograniczeń natury gospodarczej, politycznej, czy osobistej mieszkańców regionu. Zamknięto szkoły średnie, ograniczono naukę w szkołach podstawowych. Działalność gestapo, organów policyjnych, konfidentów i prowokatorów, ciągłe łapanki dla szerzenia terroru, wykrywanie nielegalnych działań, wywózka siły roboczej do Niemiec dezorganizowały życie społeczeństwa miast i wsi ówczesnego powiatu dębickiego.
Na rozkaz Führera, z obszaru Generalnego Gubernatorstwa utworzono olbrzymie zaplecze gospodarcze oraz bazę wyjściową dla planowanych na przyszłość operacji wojskowych. Na konferencji z szefem Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych Rzeszy, gen. W. Keitlem, w dniu 17 października 1939 r., Adolf Hitler zauważył „ …Interesy Rzeszy wymagają usilnego starania, aby teren ten mógł być wykorzystany jako baza wypadowa dla przyszłych posunięć militarnych”. 
Dlatego jeszcze w 1939 roku, Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych Rzeszy wydało decyzję o utworzeniu na terenie Generalnego Gubernatorstwa siedmiu poligonów wojskowych. Na ich zorganizowanie przeznaczono 600 milionów marek. Jednym z nich był poligon Waffen SS Truppenübungsplatz w dystrykcie krakowskim, obejmujący części byłych polskich powiatów dębickiego, mieleckiego i kolbuszowskiego, z siedzibą dowództwa w Pustkowie. Przygotowania do utworzenia poligonu rozpoczęto zaraz po zakończeniu kampanii wrześniowej, 21 grudnia 1939 r. W lipcu 1940 r. rozpoczęto prowadzenie pomiarów w terenie i przygotowywano dokumentację pod budowę poligonu, a już 1 sierpnia 1940 r. nastąpiło przejęcie miejscowości Pustków przez Waffen-SS.

Obóz wojskowy poligonu SS zlokalizowano na terenie ówczesnych miejscowości Wola Pustkowska i Wola Brzeźnicka, na południowy wschód od zabudowań Pustkowa, w lesie wokół obiektów fabryki chemicznej „Lignoza”, wzniesionej tuż przed wybuchem II wojny światowej w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Wejście na obszar wojskowy poligonu i główna wartownia znajdowała się nieopodal stacji kolejowej Kochanówka. Centrum poligonu stanowiło ukryte w lesie pięć kompleksów baraków wojskowych wybudowanych przy drodze w kierunku wsi Ocieka. Każdy kompleks miał kształt dużego koła i nosił nazwę „ring”. Służyły one do zakwaterowania oddziałów SS. Wszystkie były urządzone w podobny sposób. Na obwodzie każdego z nich wycięto las i położono drogi betonowe o szerokości 6 metrów, mające po 2 kilometry długości. Średnica każdego z nich liczyła 1 kilometr. Na terenie Ringów funkcjonowało około 50 baraków wojskowych dla żołnierzy, ponadto kilka baraków oficerskich, garaże, stajnie, warsztaty, a także budynki gospodarcze. Na każdym Ringu znajdowały się cztery kuchnie połączone z obszerną jadalnią. Doprowadzona była elektryczność, wodociągi i kanalizacja.
Wśród ringów sadzono róże i ozdobne krzewy. Na potrzeby poligonu zorganizowano stacje benzynową, specjalny skład amunicji oraz magazyny sprzętu wojskowego. Wojskowy plac ćwiczeń dysponował strzelnicą do broni krótkiej, strzelnicą karabinową, utrzymywano stajnie. Tuż za Ringami mieściły się stanowiska magazynowe i garaże funkcjonujących na obszarze poligonu niemieckich firm, m. in. Krausego, Seibta czy Sandmanna. Ich zadaniem była budowa dróg wewnętrznych, urządzeń kanalizacyjnych, instalacji wodociągowych, wszelkie roboty malarskie.

Główne dowództwo poligonu i najwyżsi rangą oficerowie zamieszkiwali w willach należących uprzednio do fabryki „Lignoza”, wybudowanych przed wojną dla inżynierów i kadry zarządzającej fabryką. Sam Komendant zamieszkał w dawnej willi dyrektora zakładów. Oficerowie SS przebywali na obszarze poligonu wraz z całymi rodzinami, starając się, w miarę możliwości, prowadzić normalne, cywilne życie.
Na terenie poligonu w Pustkowie istniały również: esesmański dom żołnierza „Soldatenheim”, oficerski dom żołnierza „Führersheim”, dom publiczny, kasyno, szkoła niemiecka, a także cmentarz dla żołnierzy niemieckich. Cały obszar poligonowy posiadał dość gęstą sieć komunikacyjną, zarówno drogową jak i kolejową, wybudowaną przez więźniów, jeńców czy wysiedlonych ludzi z okolicznych miejscowości.
Początkowo nazwa poligonu brzmiała SS-Truppenübungsplatz „Ostpolen”. Później uległa ona zmianie i od 16 lipca 1941 r. poligon funkcjonował pod nazwą SS-Truppenübungsplatz „Heidelager”. 2 marca 1943 r. został on przemianowany na SS-Truppenübungsplatz „Debica” i tę nazwę posiadał do końca swego istnienia. Podstawowym zadaniem poligonu było szkolenie oddziałów SS oraz reorganizacja jednostek rozbitych w czasie walk. Oddziały kwaterujące na poligonie były wykorzystywane również do pacyfikacji okolicznych wsi. Pustkowski plac ćwiczeń był, więc obiektem o dużym znaczeniu politycznym i wojskowym.

We wrześniu 1943 r. na terenie poligonu wybudowano doświadczalną bazę latających bomb „V-1” oraz rakiet „V-2”. Obiekty bazy zostały umieszczone w niedaleko położonej wsi Blizna. Rozpracowaniem tajnej broni zajęła się bardzo szybko zorganizowana siatka wywiadowcza AK w rejonie Dębickim "Deser”. Ich celem było zdobycie jak największej ilości materiałów odnośnie nowych broni: części z rozbitych pocisków, próbki materiału pędnego, notatki z obserwacji lotu, zdjęcia oraz szkice. Zdobyte informacje przekazywane były bezpośrednio do Warszawy, gdzie poddawane były skrupulatnej analizie. W maju 1944 r., jedna z testowanych przez III Rzeszę Niemiecką rakiet V2 wpadła do rzeki Bug, w miejscowości Sarnaki. Dzięki sprawnej akcji AK udało się wydobyć pocisk oraz wymontować jego najistotniejsze części, które następnie przekazano siłom aliantów. W ramach akcji „III Most”, specjalnie przysłanym alianckim samolotem, w miejscowości Wał – Ruda niedaleko Tarnowa, wywieziono z Polski części rakiety.

Rozbudowa poligonu, w tym karczowanie lasów, budowa strzelnic, betonowych dróg, linii kolejki wąskotorowej, warsztatów mechanicznych i innych urządzeń wojskowych, wymagała tysięcy rąk do pracy. Nie mogli sprostać temu zadaniu ani cywilni robotnicy z okolicznych miejscowości, zatrudniani w niemieckich firmach budowlanych, ani też skoszarowane w Pustkowie i Ostrowie oddziały młodzieży polskiej ze Służby Budowlanej tzw. Baudienstu. W związku z tym Niemcy zdecydowali się na utworzenie w Pustkowie obozów pracy, które były dla nich źródłem niewolniczej siły roboczej. W okresie istnienia poligonu funkcjonowały trzy obozy pracy: dla Żydów, jeńców sowieckich oraz Polaków.

W wyniku ofensywy wojsk I Frontu Ukraińskiego, 3 sierpnia wojska sowieckie dotarły do Sędziszowa i współdziałając z lokalnymi oddziałami AK prowadziły walki o okoliczne miejscowości. Batalia o Dębicę podjęta została 20 sierpnia, którą ostatecznie zajęto trzy dni później. Na teren Pustkowa Sowieci wkroczyli 23 sierpnia 1944 r. 

Zanim Sowieci zajęli teren Pustkowa i okolic, w lipcu i sierpniu 1944 r. Niemcy ewakuowali obozy i poligon.

Foto. arch. OSP w Zawadzie

W niedzielę 01.08.2021 r., z okazji 77. rocznicy Powstania Warszawskiego Druhowie z Jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej z Zawady zorganizowali rajd rowerowy do Paszczyny. Zaraz po przybyciu, strażacy zwiedzili wystawy Ekspozycji Historyczno - Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie.

Foto. arch. OSP w Zawadzie

Więcej na:
https://www.facebook.com/osp.zawada.debica

Chcą spędzić Państwo ciekawy weekend, poznać lokalną historię, a także zażyć nieco relaksu na łonie natury?

Zapraszamy do odwiedzenia naszych obiektów: Ekspozycji Historyczno-Dydaktycznej przy Górze Śmierci, Centrum Edukacji Ekologicznej wraz z Parkiem Owadów w Stobiernej oraz Osady Słowiańskiej w Stobiernej.

EKSPOZYCJA HISTORYCZNO DYDAKTYCZNA PRZY GÓRZE ŚMIERCI W PASZCZYNIE

Obrazuje historię i działanie obozów pracy przymusowej oraz poligonu Waffen SS „Truppenübungsplatz Heidelager” w Pustkowie, w latach 1940 – 1944, a ponadto cały kontekst dziejów powiatu dębickiego i jego mieszkańców w okresie II wojny światowej.

W skład Ekspozycji stałej wchodzą multimedialne wystawy i prezentacje, oparte na przenikających się wzajemnie warstwach – ikonograficznej, dźwiękowej, filmowej i tekstowej. Istotnym jej elementem są makiety głównych zabudowań poligonu i obozów pracy. Na wystawie można zobaczyć także oryginalne wyposażenie wnętrz, pochodzące z tamtej epoki oraz setki eksponatów i dokumentów związanych z historią dzisiejszych terenów Gminy Dębica w latach 1939 – 1945. Szczególnie istotną częścią Ekspozycji są aranżacje plastyczne poświęcone zagładzie więźniów, relacje „Historii Mówionej” byłych więźniów oraz edukacyjne prezentacje multimedialne.

Dopełnieniem Ekspozycji stałej jest wystawa czasowa, w której wykorzystano zbiory archiwalne Sebastiana Zaborniaka, kolekcjonera z Paszczyny.

Wystawa czasowa poświęcona jest korespondencji prowadzonej przez żołnierzy polskich osadzonych w niemieckich obozach jenieckich podczas II wojny światowej.

Zapraszamy

Godziny otwarcia Ekspozycji

PONIEDZIAŁEK – nieczynne

WTOREK-PIĄTEK – 8.00-15.30

SOBOTA – 12.30-16.00

NIEDZIELA – 12.30-16.00 

CENTRUM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ – PARK OWADÓW W STOBIERNEJ

Wspaniała alternatywa spędzenia wolnego czasu rodziną czy przyjaciółmi na łonie natury.

Specjalnie, z myślą o zwiedzających i turystach stworzyliśmy:

strefę relaksu z leżakami

strefę piknikową z kocami

strefę gier stolikowych i zabaw

Strefy relaksacyjne dostępne codziennie o każdej porze dnia, natomiast do Parku Owadów i Pajęczaków zapraszamy w soboty i niedziele w godz. 14:00-18:00

OSADA SŁOWIAŃSKA W STOBIERNEJ

Niedaleko Dębicy w miejscowości Stobierna, jest miejsce szczególne - wybudowana z drewna, ufortyfikowana osada, przypominająca gród z okresu średniowiecza. Jest to ciekawa atrakcja turystyczna, miejsce, gdzie zwiedzający mogą zapoznać się ze średniowieczną historią Polski. Przekraczając jej bramy można nie tylko zwiedzić ekspozycję stałą, ale również postrzelać z łuku, a już od najbliższego weekendu wybić monetę z herbem osady.

Zapraszamy wszystkich chętnych w weekendy w godz. 14.00 – 19.00.

Zobacz także:
http://ckib.pl/aktualnosci/nieco-historii-i-relaksu-z-ckib-1067.html