Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania - Archiwum 2021

W dniu 4 stycznia 2021 r. mija 126. rocznica urodzin Księżnej Heleny Jabłonowskiej, patronki Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania. Patrząc na biografię księżnej Heleny, śmiało możemy powiedzieć, że była niezwykłym człowiekiem. To postać kobiety, o pięknym, ponadprzeciętnym charakterze, oddanej działaczki społecznej, wielkiej Polki i patriotki. Była żolnierzem Armii Krajowej (ps. "Rzepicha"), przewodniczącą Rady Głównej Opiekuńczej w powiecie dębickim. Podczas II wojny światowej organizowała pomoc charytatywną na rzecz ofiar wojny, osobom potrzebującym wśród mieszkańców ziemi dębickiej oraz więźniów obozów pracy przymusowej Pustkowa.

Księżna Helena Jabłonowska z domu hrabianka Rey przyszła urodziła się 4 stycznia 1895 r. Była córką Mikołaja Reya z Przyborowa i Marii – hrabianki z domu Bobrowska. Od wczesnych lat młodzieńczych zaangażowana się w działalność społeczną. W czasie ciężkich lat I wojny światowej organizowała kształcenie dziewcząt w postaci kursów gospodarczych. Co ważne, finansowo zaangażowana była wspieranie Legionów Piłsudskiego. Podczas swojego pobytu w Wiedniu swoją opieką objęła polskich uchodźców, natomiast w Szwajcarii aktywnie pracowała w Komitecie Polskim.

Jeszcze podczas trwania I wojny światowej, Helena Reyówna wzięła ślub z Józefem Teodorem, Księciem Jabłonowskim. Miało to miejsce w dniu 18 września 1917 r. Młoda para książęca zamieszkała w Przyborowie, który był dziedzicznym majątkiem Heleny. Po odzyskaniu w 1918 r. przez Polskę niepodległości, w kresie międzywojennym, Księżna Helena Jabłonowska pełniła funkcję Prezesa Akcji Katolickiej i Sodalicji Mariańskiej. Swoją działalność społeczną i charytatywną ukierunkowała na inicjowanie i pomoc w organizowaniu ochronek dla wiejskich dzieci. Tutaj dzieci te mogły otrzymywać niezbędną opiekę i wyżywienie, gdy ich matki wykonywały prace polowe w rolnictwie.

Działalność charytatywną w sposób szczególny Księżna Helena Jabłonowska rozwinęła podczas tragicznych lat okupacji hitlerowskiej II wojny światowej. To właśnie w swoim majątku w Przyborowie wspierała potrzebujących, niosła pomoc wysiedlonym, w tym rodzinom żołnierzy i oficerów Wojska Polskiego, a także rodzinom poległych lub więzionych w jenieckich obozach. Księżna włączyła się również w organizację tajnego nauczania. Kolejną formą jej działalności było zaangażowanie się w walkę z okupantem w strukturach podziemnych Armii Krajowej (ps. „Rzepicha”). Również wtedy objęła funkcję przewodniczącej Rady Głównej Opiekuńczej powiatu dębickiego. Organizowała wówczas pomoc żywnościową bądź materialną dla rodzin wysiedlonych, rodzin wojskowych, więźniów i uciekinierów, a także na potrzeby walki i osobom zagrożonym preparowano fałszywe dokumenty. Wśród wielu różnych form działalności Księżna Helena, którymi zajmowała się, była także pomoc aresztowanym oraz kuchnia obywatelska (jakże potrzebna w czasach wojny).

Niezwykłym, bohaterskim rozdziałem działalności Księżnej Heleny Jabłonowskiej podczas II wojny światowej, była pomoc niesiona więźniom niemieckich obozów pracy przymusowej Pustkowa, które funkcjonowały przy zbudowanym w 1940 r. poligonie wojskowym Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager. W ramach tej pomocy dostarczano więźniom żywność, leki i ubrania oraz pośredniczono w przekazywaniu listów i grypsów. Potocznie więźniowie nazywali ją nawet „Naszą Matką”. W ramach działalności konspiracyjnej Księżna Helena, pod pozorem załatwiania niezbędnych formalności z władzami poligonu, zbierała informacje dla dowództwa AK, a w szczególności odnośnie ilości i stanu więźniów oraz funkcjonowaniu obozów. 

Zaraz po zakończeniu II wojny światowej, niestety na skutek nacisku władz komunistycznych, Jabłonowscy opuścili swój majątek w Przyborowie i zamieszkali w Krakowie. Pomimo ponurych realiów powojennej rzeczywistości Księżna Jabłonowska nadal aktywnie działała społecznie. Zawsze pamiętała o potrzebujących, czynnie wspierała ochronki dla dzieci robotników oraz sierot, których po wojnie było wiele. 

Księżna Helena z Reyów Jabłonowska zmarła w dniu 11 czerwca 1977 r. i została pochowana w rodzinnym grobowcu na cmentarzu parafialnym w Straszęcinie.

Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania, którego integralną część stanowi Ekspozycja Historyczno-Dydaktyczna przy Górze Śmierci w Paszczynie, od 2011 roku nosi zaszczytne imię Księżnej Heleny z Reyów Jabłonowskiej.