English Information

f

Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania - Wystawa

Wystawy stałe:

  • HISTORIA NIEMIECKICH OBOZÓW PRACY PRZYMUSOWEJ W PUSTKOWIE I POLIGONU WAFFEN SS TRUPPENÜBUNGSPLATZ HEIDELAGER  

Wystawa "Historia niemieckich obozów pracy przymusowej..." prezentowana w Ekspozycji Historyczno-Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie, obrazuje historię i działanie niemieckich obozów pracy przymusowej w Pustkowie oraz niemieckiego poligonu  Waffen – SS, w kontekście dziejów całego powiatu dębickiego i jego mieszkańców, w okresie II wojny światowej. Prezentowane na wystawie dokumenty, fotografie oraz eksponaty pochodzą ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Dębicy, Instytutu Pamięci Narodowej, Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu w Rzeszowie, Archiwum Państwowego w Rzeszowie, Żydowskiego Instytutu Historycznego, Instytutu Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie, United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, Archiwum Liceum Ogólnokształcącego im. Władysława Jagiełły w Dębicy, a także wielu osób prywatnych - mieszkańców Gminy Dębica i okolic.

Fot. M. Szumański

 

Wystawy czasowe:

  • „CISZA PRZED BURZĄ...OSTATNIE LATO II RP"

Wystawa opowiada o dwóch ostatnich miesiącach istnienia II Rzeczpospolitej Polskiej w kontekście społecznym.

Dlatego też znalazły się na niej głównie materiały prasowe, zdjęcia, artykuły i opinie ówczesnych publicystów doskonale oddające nastroje społeczne jakie panowały wśród obywateli polskich w miesiącach lipcu i sierpniu 1939 roku. Wystawa przygotowana została przez OBEP IPN Oddział w Rzeszowie.

Wystaa prezentowana była w terminie: 1.07.2015 - 16.08.2015

 

  • „PODKARPACKI WRZESIEŃ 1939"

Wystawa poświęcona jest początkowemu etapowi II wojny światowej w południowo-wschodniej części obecnej Polski.  Pokazano polskie jednostki wojskowe stacjonujące na terenie Dowództwa Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu przed wrześniem 1939 r. Zamieszczone fotografie pochodzą zarówno z lat dwudziestych, jak również z końca lat trzydziestych, kiedy następowały zmiany w wyposażeniu wojska i powstały pierwsze oddziały zmotoryzowane. Krótko scharakteryzowano też powstanie Armii „Karpaty”, jej dowódców i jednostki. Zasadnicza część wystawy przedstawia przebieg działań wojennych na terenie Podkarpacia, które ukazano w trzech etapach. Ekspozycję zamykają opisy poświęcone wydarzeniom, które rozgrywały się już na wschód od obecnego terytorium Państwa Polskiego – działaniom zgrupowania gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego w Małopolsce Wschodniej i obronie Lwowa – oraz próba oceny strat ludzkich na Podkarpaciu. Wystawa przygotowana została przez OBEP IPN Oddział w Rzeszowie.

Wystawa prezentowana była w terminie: 10.03.2015 - 30.06.2015

 

  • „ŚLADAMI ZBRODNI KOMUNISTYCZNYCH NA RZESZOWSZCZYŹNIE Z LAT 1944 - 1956"

Wystawa ukazuje dawne siedziby polskich i sowieckich jednostek aparatu bezpieczeństwa, areszty, więzienia i miejsca zbrodni, dokonanych przez komunistycznych funkcjonariuszy na terenie ówczesnego województwa rzeszowskiego. Celem wystawy jest przypomnienie tych miejsc i wydarzeń poprzez zaprezentowanie zdjęć archiwalnych, dokumentów, relacji oraz fotografii zachowanych do dziś śladów epigraficznych, pozostawionych przez więźniów w aresztach i więzieniach. Ze względu na to, iż koniec II wojny światowej wcale nie zakończył czasu niewoli narodu polskiego, zdecydowano się, w miejscu tak tragicznym jak obszar hitlerowskich obozów pracy przymusowej, ukazać dalszą drogę Polaków ku niepodległej ojczyźnie, tym razem w kontekście ich walki z komunizmem i konsekwencji jakie za to ponosili. Wystawa pochodzi z rzeszowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Wystawa prezentowana była w terminie: 4.11.2014 - 28.02.2015

 

  • „NIEMIECKIE PLANY ROZBUDOWY AUSCHWITZ"

Wystawa przedstawiająca koncepcje dowództwa III Rzeszy odnośnie rozbudowy obozu zagłady Auschwitz – Birkenau, prezentowana jest w kontekście ewakuacji do tamtejszego obozu wszystkich więźniów z obozu pracy przymusowej dla Żydów w Pustkowie (24 lipca 1944 r.).

Koncepcja kolosalnej rozbudowy obozu zrodziła się już w pierwszych dniach marca 1941 r. Wówczas to, przybyły do obozu po raz pierwszy Heinrich Himmler, w wyniku oględzin zarządził rozbudowę obozu oświęcimskiego do 30 tysięcy więźniów oraz wydał rozkaz budowy nowego obozu dla 100 000 jeńców wojennych. Plany te miały być systematycznie realizowane, wraz z przybywaniem do Auschwitz kolejnych transportów więźniów.

Pierwsza część ekspozycji skupia się na planach rozbudowy obozu Auschwitz I z 1943 r., a także całej otaczającej go infrastruktury. W drugiej części ekspozycji zobaczyć można jakie były niemieckie plany dotyczące terenu miasta Oświęcimia. Prezentowane na wystawie dokumenty, fotografie oraz plany architektoniczne pochodzą z Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau i oświęcimskiego oddziału Państwowego Archiwum w Katowicach.

Wystawa prezentowana była w terminie: 05.06.2014 - 31.08.2014

 

  • „MAJDANEK W FOTOGRAFII EDWARDA HARTWIGA"

Oryginalna wystawa fotografii autorstwa Edwarda Hartwiga dokumentująca były hitlerowski obóz koncentracyjny Majdanek.

W opublikowanych wywiadach z Edwardem Hartwigiem Majdanek pojawia się w dwóch różnych perspektywach. Pierwsze wspomnienie wiąże się z okresem wojny i czasem funkcjonowania obozu koncentracyjnego. W pociągu, którym jechał artysta, Niemcy przeprowadzili łapankę. Przed osadzeniem na Majdanku uratował Hartwiga oficer niemiecki, który w grupie prowadzonych ludzi rozpoznał „swojego” fotografa.

Latem 1944 r. Hartwig został jednak uwięziony na Majdanku: wkrótce po wkroczeniu wojsk sowieckich do Lublina został aresztowany, osadzony w więzieniu NKWD na zamku lubelskim, następnie przewieziony do byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku, gdzie na III polu więźniarskim powstał obóz NKWD dla żołnierzy AK i BCh. Z Majdanka artysta został zesłany do łagru w Jogle, skąd wrócił w 1946 r.

Drugie ze wspomnień dotyczy Międzynarodowego Triennale Sztuki, imprezy artystycznej organizowanej przez Muzeum na Majdanku, w której Hartwig kilkakrotnie brał udział jako uczestnik honorowy oraz juror IV edycji.

Kontakty artysty z Majdankiem były jednak znacznie częstsze, niżby to wynikało z jego opowieści. Przyjeżdżając po wojnie do swego rodzinnego miasta, artysta odwiedzał różne jego zakątki, ślad tych wizyt utrwalając na licznych fotografiach, m.in. lubelskiego Starego Miasta z okresu wielkiej odbudowy w 1954 r., nowych osiedli mieszkaniowych, czy właśnie terenu byłego obozu koncentracyjnego na Majdanku.

Na wystawie prezentujemy siedemnaście zdjęć, z których czternaście pochodzi z przełomu lat 50-tych i 60-tych, natomiast trzy wykonano po 1969 r., prawdopodobnie w latach 70-tych. Poza walorami artystycznymi, takimi jak charakterystyczne dla Hartwiga budowanie nastroju światłem, czy interesujące perspektywy, zdjęcia z wcześniejszego okresu mają w sobie istotną wartość dokumentu. Pokazują one bowiem Majdanek, jakiego już dzisiaj nie ma i jaki niewiele osób może pamiętać. Innym, nieistniejącym już elementem krajobrazu Majdanka, widocznym na zdjęciach, jest usytuowany w pobliżu krematorium Kopiec – mogiła ofiar, usypana z prochów spalonych ciał, zebranych z terenu obozu w 1947 r., który pełnił funkcję pomnika do 1969 r.

W 1996 r. w wywiadzie udzielonym Annie Bohdziewicz, Edward Hartwig powiedział: „fotografia zabytków to jest konkret, który nie daje się swobodnie interpretować nawet w fotografii. Można trochę grać oświetleniem, trochę zmieniać kąt patrzenia, wybierać określone fragmenty i to wszystko. To jest fotografia prawie dokumentalna”. Fotografie Majdanka, mimo artystycznego spojrzenia autora, zachowują charakter dokumentu, przekazującego historię miejsca.

Warto zaznaczyć, iż pierwszy transport więźniów, jaki przybył do założonego w 1942 r. obozu pracy przymusowej dla Polaków w Pustkowie, pochodził właśnie z obozu na Majdanku.

Wystawa prezentowana była w terminie: 15.02.2014 - 30.03.2014 

 

  • EKSPOZYCJA HISTORYCZNO – DYDAKTYCZNA PRZY GÓRZE ŚMIERCI W OBIEKTYWIE MARCINA SZUMAŃSKIEGO”

Ciekawa i oryginalna wystawa fotograficzna – „Ekspozycja historyczno – dydaktyczna przy Górze Śmierci w obiektywie Marcina Szumańskiego” towarzyszyła Uroczystościom Patriotyczno – Religijnym na Górze Śmierci w Pustkowie. To fotograficzne odbicie przeszłości – dziejów obozów pracy przymusowej w Pustkowie i przetrzymywanych w obozach więźniów – przekazane przez pryzmat szczegółowych fotografii eksponatów i dokumentów, zgromadzonych w siedzibie Ekspozycji.

Fotografie wykonane zostały przez Marcina Szumańskiego – uzdolnionego fotografika, przedstawiciela młodego pokolenia artystów, blogera, pasjonata historii, „nie dającego się zaszufladkować w ramach i wymiarze współczesnego świata”.

Wystawa prezentowana była w terminie: 23.04.2013 - 31.05.2013

 

  • „SERCEM ZWIĄZANA Z LUDŹMI”  - WYSTAWA POŚWIĘCONA KSIĘŻNEJ HELENIE JABŁONOWSKIEJ

Wystawa biograficzna - „SERCEM ZWIĄZANA Z LUDŹMI”, poświęcona Księżnej Helenie Jabłonowskiej z Reyów (1895 – 1977). Wystawę otwarto 4 stycznia, w 118. rocznicę urodzin tej niezwykłej kobiety  - działaczki społecznej, patriotki, członkini Armii Krajowej, przewodniczącej Rady Głównej Opiekuńczej powiatu dębickiego, która w okresie II wojny światowej na bardzo szeroką skalę organizowała pomoc charytatywną na rzecz lokalnej społeczności.
Helena, Maria, Anna, Felicja, Michalina, Hrabianka Rey przyszła na świat czwartego stycznia 1895 r., jako córka Mikołaja Reya z Przyborowa i Marii – hrabianki z Bobrowskich. Była wychowanką szkół sióstr Niepokalanek w Jarosławie i Nowym Sączu. Według relacji krewnych odznaczała się „ogromnym patriotyzmem, religijnością, a jednocześnie praktycznym rozsądkiem”. Już od wczesnej młodości zaangażowana była w działalność społeczną. W 1917 r., w Chotowej koło Przyborowa Helena Reyówna wyszła za mąż za Józefa Teodora Księcia Jabłonowskiego, z linii Jabłonowskich herbu Prus III. W okresie międzywojennym pełniła funkcję Prezesa Akcji Katolickiej i Sodalicji Mariańskiej. Inicjowała i pomagała organizować ochronki, w których dzieci otrzymywały opiekę i wyżywienie, podczas gdy matki uczestniczyły w pracach rolnych. W latach okupacji hitlerowskiej Jabłonowscy gościli w swoim dworze kilkudziesięciu wysiedlonych, wspierali potrzebujących, w tym rodziny żołnierzy i oficerów Wojska Polskiego, poległych lub więzionych w obozach jenieckich. W swoim dworze przez pięć lat wojny, organizowali tajne nauczanie. Księżna Helena udzielała pomocy partyzantom, wraz z mężem i czworgiem dzieci intensywnie działała w ramach struktur podziemnych Armii Krajowej. Dostarczała żywność i leki zamkniętym w getcie dębickim Żydom,  a także więźniom obozów pracy przymusowej w Pustkowie. Służyła ludziom wszelką możliwą pomocą - materialną, w zakresie ratowania zdrowia, a także edukacyjną. Tuż po zakończeniu II wojny światowej, Jabłonowscy opuścili majątek w Przyborowie, na skutek nacisku władz komunistycznych. Helena Jabłonowska do śmierci mieszkała w Krakowie. Zmarła 11 czerwca 1977 r.  Spoczywa w rodzinnym grobowcu na cmentarzu parafialnym w Straszęcinie.
Prezentowana wystawa to utrwalone na fotografiach „migawki” z życia Księżnej -  codzienność w kręgu rodziny i przyjaciół, w ukochanym przez nią, odziedziczonym po rodzicach, majątku w Przyborowie.
Ukoronowaniem wystawy był ponad trzydziestominutowy film dokumentalny, zrealizowany przez Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania Gminy Dębica oraz Muzeum Historii Polski, przedstawiający sylwetkę i działalność Heleny Jabłonowskiej w świetle relacji „Historii Mówionej” – członków rodziny, znawców historii regionu, dawnych pracowników majątku Jabłonowskich, oraz byłych więźniów obozów pracy w Pustkowie.


Wystawa prezentowana była w terminie: 4.01.2013 - 31.05.2013

 

Fot. M. Szumański

  • "MELITSER JIDN - ZAGŁADA ŻYDÓW MIELECKICH"

13 września 2012 roku została otwarta wystawa "Melitser Jidn - zagłada Żydów mieleckich" w rocznicę spalenia synagogi w Mielcu. Jest to fotograficzny dokument składający się z 45 zdjęć. Zawiera on dwie sekwencje - pierwsza odsłona to trudna okupacyjna codzienność żydowskiej społeczności w okresie od września 1939 roku do marca 1942 roku, druga - to fotoreportaż wykonany przez niemieckiego fotografa Kurta Fryderyka Hipperta 9 marca 1942 roku - w dniu likwidacji mieleckich Żydów. Tego dnia do obozu w Pustkowie trafiło około 600 żydowskich mieszkańców Mielca.
Wstrząsające fotografie ilustrują ludzki dramat, rozgrywający się od wczesnych godzin porannych zimnego marcowego poniedziałku...
Zdjęcia na wystawie prezentowane dzięki uprzejmości Muzeum Regionalnego w Mielcu oddział „Jadernówka”.

  • HISTORIA FIRMY "LERG"

Wystawa czasowa poświęcona historii Lergu - firmy, która swymi korzeniami sięga dwudziestolecia międzywojennego. Obecność zakładu w Pustkowie – Osiedlu wpłynęła na decyzję utworzenia właśnie na tych obszarach Poligonu SS Truppenübungsplatz Heidelager.
Zakłady Chemiczne w Pustkowie wybudowane zostały jako filia firmy Lignoza S.A. z Katowic. Budowę rozpoczęto w 1937 r., w ramach realizacji Centralnego Okręgu Przemysłowego. Inwestycję zakończono w 1939 r., a nowo powstałe przedsiębiorstwo przyjęło nazwę „Lignoza” SA Katowice – Wytwórnia Pustków. Produkcja w zakładzie ruszyła 20 kwietnia 1939 r. w dwóch głównych działach produkcyjnych: materiałów wybuchowych i tworzyw sztucznych. Ogółem do chwili wybuchu II wojny światowej zatrudnionych było około czterystu pracowników.
Rozbudowę zakładu przerwała agresja niemiecka na Polskę w dniu 1 września 1939 r. Rozpoczęła się trwająca do sierpnia 1944 roku okupacja hitlerowska tego regionu. Wojska okupacyjne przejęły budynki fabryczne na potrzeby organizowanego na tym obszarze poligonu wojskowego - SS Truppen-Übungs-Platz Heidelager. Niemcy do września 1940 r. zdemontowali i wywieźli w głąb Niemiec wszystkie zakładowe maszyny i urządzenia, budując jednocześnie na terenie zakładu pomieszczenia dla wojska. Obiekty fabryczne „Lignozy” zostały zaanektowane na potrzeby Komendantury poligonu. W budynkach fabryki rozlokowano również warsztaty remontowe, pralnie, stajnie komendy, warsztaty rzemieślnicze i magazyny gospodarcze.
W 1944 r. tereny Pustkowa zostały wyzwolone spod okupacji niemieckiej. Dwa lata później odbudowano zakłady chemiczne, wówczas też rozpoczęto produkcję pierwszych ton tłoczyw. W latach 1950 – 1955 nastąpił intensywny rozwój zakładów, uruchomiono produkcję szeregu nowych asortymentów, m. in. klejów mocznikowych, rezolitów czy tłoczyw fenolowych. Wybudowano ponadto kompleks bloków mieszkalnych dla pracowników zakładowych, hotel robotniczy oraz dom kultury wraz z kinem.  Do roku 1970 zakłady wzbogaciły się o kilka nowych wydziałów, jak choćby Wydział Laminatów, czy instalację do produkcji żywic poliestrowych. W 1992 r. Zakłady Tworzyw Sztucznych ERG został przekształcony w jednoosobową Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa, a trzy lata później wniesiono akcje Spółki do Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.  W 2004 r. nastąpiło przejęcie całej firmy przez prywatnego właściciela – Mariana Kwietnia oraz intensywna modernizacja i rozbudowa zakładu. W 2009 r. nazwa zakładu  została zmieniona na LERG SA., pod którą funkcjonuje do dziś.
Obecnie firma „LERG” w Pustkowie jest jednym z największych polskich producentów i eksporterów żywic syntetycznych, stosowanych w różnych gałęziach przemysłu.

Wystawa prezentowana była w terminie: 1.08.1012 - 10.09.2012