English Information

f

Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania - ECPiP

Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania, powstałe w 2009 r., jako jednostka podległa Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica, którego integralną częścią jest Ekspozycja Historyczno - Dydaktyczna przy Górze Śmierci w Paszczynie, realizuje projekty oraz działania związane z Pamięcią i Edukacją. Odnoszą się one do trudnej, a zarazem bolesnej problematyki zbrodni niemieckich popełnionych na obywatelach II Rzeczypospolitej, to jest na Polakach, Romach, Żydach i innych narodach, które podczas II wojny światowej tak boleśnie ucierpiały. To również przypomnienie i uświadamianie wpływu wojny na losy oraz historię zarówno naszego kraju jak i całej Europy. ECPiP swoim programem nawiązuje do historii gminy, oraz pamięci o tym, co powstało w tym rejonie na przestrzeni wieków, społecznościach i narodach, które przez lata zamieszkiwały te teren. Co pozostało tu po różnych kulturach i narodowościach. Podkreśla również i to, co uległo zniszczeniu i zagładzie. Nasza obecność w kulturze związana jest, bowiem nierozerwalnie z Pamięcią o miejscu, w którym żyjemy i otwartością na spotkanie z tym, co ważne i żywe w całej kulturze europejskiej.

Comenius

Wśród działań Centrum znajduje się bogata oferta edukacyjno - animacyjna skierowana do nauczycieli, uczniów, a także mieszkańców Regionu i nie tylko. Prowadzone są warsztaty dydaktyczne, prelekcje, wykłady, spotkania i pogadanki, dostosowane do wieku i poszczególnych etapów kształcenia, związane z prezentowaną na Ekspozycji Historyczno-Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie i poruszaną w toku działań problematyką. W sposób kreatywny i innowacyjny poszukuje się nowych sposobów przekazywania Pamięci młodemu pokoleniu. Mając świadomość, jak wielką rolę powinna odgrywać Pamięć we współczesnym świecie, chcemy zaprosić do włączenia się w nasz projekt młodych ludzi z innych krajów europejskich. Zaplanowane są wspólne warsztaty grup młodzieży z Polski oraz innych krajów, dotyczące trudnej wojennej i okupacyjnej przeszłości, będące okazją do wymiany poglądów, poznawania się i przełamywania wzajemnych uprzedzeń i stereotypów. Stworzy to podstawy do zwiększenia wśród młodych ludzi tolerancji i otwartości na różnorodność kulturową otaczającego nas świata. Właśnie poprzez edukację i działania artystyczne można mówić o przeszłości pełnej zła i nienawiści tak, aby stawała się ona żywym źródłem refleksji i nauki.

Potrzeba godnego upamiętnienia ofiar II wojny światowej, jak również szersze pochylenie się nad przyczyną nieszczęść tylu narodów – funkcjonowaniem dwóch największych totalitaryzmów XX wieku – niemieckiego faszyzmu i sowieckiego komunizmu, skłoniła władze Gminy Dębica, a szczególnie Stanisława Rokosza Wójta Gminy i Radnych Rady Gminy Dębica do tego aby stworzyć odpowiednią strukturę i godne na to miejsce.
Koniecznym więc było stworzenie sieci - przestrzeni dialogu i wymiany doświadczeń dla środowisk zajmujących się problemem pamięci i pracą z młodzieżą w społecznościach na gruncie lokalnym i międzynarodowym.

Helena Jabłonowska

Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania jest właśnie takim miejscem, gdzie realizując program swojego działania, poprzez Pamięć i Edukację o tragicznej przeszłości, zmierza się do budowania platformy Pojednania Narodów i społeczności, by tolerancję, otwartość, zdolność do rozmowy, przenieść w świat praktycznego działania.

 

W październiku 2011 roku odbyło się nadanie Europejskiemu Centrum Pamięci i Pojednania w Pustkowie – Osiedlu imienia Heleny z Reyów księżnej Jabłonowskiej– pełnej odwagi i poświęcenia działaczki ruchu oporu AK, przewodniczącej Rady Głównej Opiekuńczej powiatu dębickiego, ogromnych zasług patriotki, która w okresie II wojny światowej na bardzo szeroką skalę organizowała pomoc charytatywną na rzecz lokalnej społeczności.
Pomoc więźniom obozów pracy przymusowej w Pustkowie, funkcjonujących przy zbudowanym w 1940 r. poligonie wojskowym SS – Truppenübungsplatz Heidelager stanowi osobny i zarazem bardzo istotny rozdział aktywności Heleny Jabłonowskiej. Działania na rzecz przetrzymywanych więźniów obejmowały dostarczanie żywności i lekarstw, pośredniczenie w przekazywaniu listów i grypsów do bliskich. Księżna Jabłonowska próbowała także gromadzić informacje o stanie i ilości więźniów oraz całej strukturze funkcjonowania obozów. Dane te dostarczała następnie dowództwu AK.

 

 

 

Działalność Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania

W ramach swoich obowiązków w Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania (ECPiP), którego integralną część stanowi Ekspozycja Historyczno - Dydaktyczna przy Górze Śmierci w Paszczynie, zajmuje się w szczególności opracowywaniem, archiwizacją, katalogowaniem, zabezpieczeniem oraz konserwacją wszelkich artefaktów, eksponatów, muzealiów, dokumentacji piśmiennej i fotograficznej.
Drugim równorzędnym obowiązkiem ECPiP jest bieżąca obsługa klienta, odwiedzających, turystów indywidualnych, oprowadzaniem wycieczek szkolnych i innych grup wycieczkowych.
Trzecie zadanie to udział we wszelkich przedsięwzięciach i wydarzeniach o charakterze patriotycznym, upamiętniającym i rocznicowym historycznym, edukacyjnym, kulturalnym, realizowanych w wymiarze lokalnym oraz regionalnym przez Władze Gminy Dębica oraz Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica.

Przedsięwzięcia, które ECPiP realizuje samodzielnie bądź przy współpracy z innymi osobami i instytucjami są:

- kwartalne „Spotkania z Historią”,
Co kwartał od chwili swego powołania w 2009 r. do chwili obecnej, ECPiP organizuje kwartalne „Spotkania z Historią”. Te „Spotkania…” mają już swoją tradycję i na trwale wpisały się w kalendarz imprez kulturalnych CKiB. Realizowane były wraz z zaproszonymi prelegentami, pracownikami naukowymi Instytutu Pamięci Narodowej, historykami, muzealnikami, pasjonatami i znawcami historii (przeważnie w ostatni piątek miesiąca w marcu, czerwcu, wrześniu i grudniu (zamiennie w styczniu).„Spotkania…” zawsze były poprzedzone przywitaniem przybyłych gości, przedstawieniem osoby prelegenta i słowem wstępnym dotyczącym wykładu. Po tym wstępie, następował wykład prelegenta zawsze obrazowany z prezentacją multimedialną, a niekiedy filmem.
Po wykładzie następowały pytania i wywiązywała się dyskusja pomiędzy wykładowcą i obecnymi
na wykładzie osobami. W „Spotkaniach…” tych, uczestniczyli mieszkańcy i przedstawiciele Władz Gminy Dębica, w tym pasjonaci historii, młodzież szkolna z nauczycielami, członkowie grup rekonstrukcji historycznych, członkowie stowarzyszeń lokalnych Klubów Seniora i Klubów Aktywnych Kobiet.

- pokazy projekcji filmów historycznych w ramach "Spotkań z Historią" oraz projekcje specjalnie przygotowane dla młodzieży szkolnej i dorosłych,
Każdą projekcję filmu poprzedzały przygotowania do realizacji projekcji (zakup filmów, dokumentacja dla ZAiKS, słowo wstępne – wykład wprowadzający do filmu). Przed projekcją filmu, podobnie jak przed „Spotkaniem z Historią” wygłaszany jest wstęp w formie krótkiego wykładu.
Wśród prezentowanych filmów znalazły się:- "Blizna - Historia V-2", „Kurier”, „Pilecki”, „Ojciec i syn”, „Wyklęci przez komunistów Żołnierze Niezłomni”, „Tajemnice cudownych broni Hitlera” i wiele innych;

- Uroczystości Patriotyczno - Religijne na Górze Śmierci, w których uczestniczy ECPiP, w ramach obchodów Miesiąca Pamięci Narodowej.
Jak co roku ECPiP, uczestniczy w przygotowaniach do tych Uroczystości, jednocześnie biorąc czynny udział w przebiegu wydarzeń towarzyszących jak opieka nad więźniami i odwiedzającymi Ekspozycję bezpośrednio po głównych wydarzeniach na Górze Śmierci. Przy tej okazji przygotowywane są okolicznościowe wystawy czasowej w EHD. Uroczystości mają na celu upamiętnienie wszystkich ofiar niemieckich obozów pracy przymusowej w Pustkowie, a także ofiar całego Narodu Polskiego w okresie okupacji niemieckiej oraz oddanie hołdu polskim żołnierzom walczącym na wszystkich frontach II wojny światowej;

- „Europejska Noc Muzeów”,
Co roku w drugiej połowie miesiąca maja, ECPiP organizuje „Europejską Noc Muzeów” w Ekspozycji Historyczno-Dydaktycznej przy Górze Śmierci (EHD). W jej ramach, wieczorową porą, odwiedzający naszą placówkę muzealną mogli obejrzeć stałe i czasowe wystawy Ekspozycji. W ten szczególny wieczór, EHD odwiedza kilkaset mieszkańców Gminy Dębica oraz przyjezdnych spoza naszego regionu;

- "Modlitewno-Edukacyjne Spotkanie Młodych"(MESM),
Co roku w okolicach dnia 14 września, w Święto Podwyższenia Krzyża Świętego, ECPiP przy współpracy z Dekanatem Pustków – Osiedle, Strzelcami JS STRZELEC z Dębicy, organizuje "Modlitewno-Edukacyjnego Spotkania Młodych" (MESM). MESM zawsze połączone jest z rozważaniami Drogi Krzyżowej Chrystusa i historyczną gawędą. Spotkanie Młodych odwołuje się każdorazowo do ważnych wydarzeń historycznych, z rocznic z historii Polski obchodzonych w danym roku kalendarzowym, bądź bezpośrednio odnoszących się do historii poligonu Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager, niemieckich obozów pracy przymusowej Pustkowa i II wojny światowej;

- Konkursy ECPiP,
ECPiP zajmuje się organizacją konkursów wiedzy historycznej dla młodzieży szkolnej z terenu Gminy Dębica, jak również stara się pozyskiwać sponsorów nagród dla uczestników konkursu. Począwszy od przygotowania dokumentacji konkursowej w tym: zakresu tematycznego konkursu, źródeł i bibliografii, regulaminów, formularzy dla uczestników konkursu, pism do współorganizatorów, partnerów, sponsorów, mediów, rejestrację uczestników konkursu w tym: kontaktami ze szkołami, uczestnikami, nauczycielami i opiekunami prawnymi. Uczestniczyłem w przygotowywaniu, realizacji przebiegu, poszczególnych etapów i finału konkursu, a następnie w ich rozliczaniu. Konkursy historyczne przeprowadzane są we współpracy ze szkołami z terenu Gminy Dębica, Władzami Gminy Dębica, Instytutem Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, a także ze Starostwem Powiatowym w Dębicy oraz Muzeami Regionalnymi w Dębicy i Pilźnie.
Konkursy realizowane były w dwóch etapach –części pierwszej – pisemnej i drugiej części finałowej – ustnej, ostatnio były to:
- w 2018 roku –konkursy historyczny''100. Niepodległa 1918-2018'',
- w 2019 roku – konkurs historyczny pt. ''Niemieckie obozy pracy przymusowej w Pustkowie przy poligonie Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager w latach 1940-1944''
Również w tym roku zaplanowałem kontynuację przeprowadzenia konkursu historycznego wśród uczniów z terenu Gminy Dębica;
- Warsztaty i lekcje regionalne dla uczniów szkół podstawowych i średnich,
W ramach oferty edukacyjnej ECPiP, realizowany jest również specjalnie przygotowany program tematycznych warsztatów i lekcji regionalnych. Wśród nich znalazły się projekty oraz działania związane z Pamięcią i Edukacją, dotyczące problematyki II wojny światowej oraz jej wpływu na losy i historię, zarówno naszego kraju jak i całej Europy. Programem swym zajęcia te nawiązywały do historii gminy, dziejów społeczności, które zamieszkiwały w tym rejonie na przestrzeni wieków. W ramach zajęć dydaktycznych podejmowana była tematyka spotkań różnych kultur i narodowości.
- Zajęcia dla dzieci i młodzieży w Ekspozycji Historyczno-Dydaktycznej,
Zajęcia dla dzieci i młodzieży podczas ferii zimowych i wakacji letnich CKiB, przygotowane według programu i zakresu czasowego, scenariusz zajęć, zapisy i dokumentację wstępną (artykuły i fotorelacje);

- Wystawy ECPiP,
ECPiP organizuje tematyczne wystawy czasowe w Ekspozycji Historyczno – Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie, jak również prowadzi działania w uzupełniania, konserwacji stałych wystaw, jak i organizacji czasowych wystaw Ekspozycji oraz zapożyczonych od instytucji historycznych, muzeów (wymiana między muzealna). Wystawy zapożyczane są m.in. z Muzeum Regionalnego w Dębicy, Instytutu Pamięci Narodowej, od prywatnych kolekcjonerów i pasjonatów historii, stowarzyszeń. Wśród wystaw czasowych, warto przypomnieć:
- 2017 –„5-lecie Ekspozycji Historyczno-Dydaktycznej przy Górze Śmierci”,
- 2018 –„Ucieczki więźniów z obozu”,
- 2019 – „Listy i grypsy obozowe więźniów obozów pracy przymusowej w Pustkowie”.
- 2021 – ."ŻYCIE ŻOŁNIERZA POLSKIEGO W ŚWIETLE KORESPONDENCJI PROWADZONEJ Z OBOZÓW JENIECKICH GROSS BORN, MURNAU, NEUBRANDENBURG ORAZ WOLDENBERG: karty korespondencyjne, pocztówki, znaczki i stemple, dokumenty, zdjęcia, druki i inne."
Prowadziliśmy również ożywioną współpracę z innymi placówkami muzealnymi w ramach, której wymienialiśmy i uzupełnialiśmy stałe wstawy, jak również prezentowaliśmy wystawy czasowe, a wśród nich przy współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie:
- 2018 – „Polacy ratujący Żydów w czasie II wojny światowej”
- 2018 – „Polskie Państwo Podziemne na Rzeszowszczyźnie 1939-1944/45”
- 2019–2020 – „Ojcowie Niepodległości”

- Projekty ECPiP,
W miarę możliwości pracownicy ECPiP, starają się brać udział w realizacji projektów, np. w ramach programu "Działaj Lokalnie"(interdyscyplinarny projekt pt. „Historia Gminy Dębica we wspomnieniach mieszkańców – okruchy dawnych czasów w obiektywie kamery”, zrealizowany w 2018 r., którego byłem pomysłodawcą i koordynatorem), czy innych programów przygotowywanych do MKiDN. W projektach obok mnie i innych pracowników CKiB, brały również udział inne osoby uczestniczące w projekcie: wolontariusze (młodzież szkolna i osoby dorosłe), osoby prywatne, organizacje i instytucje współpracujące w projektach – udział w przygotowaniach, realizacji i rozliczeniu projektu.
W marcu i kwietniu 2020 r. przygotowywany był projekt do programu ministerialnego MKiDN do Narodowego Centrum Kultury „Kultura w sieci”. Wartość projektu to 30.000 zł. Zadaniem projektu będzie wykonanie wysokiej klasy wirtualnego spaceru w technologii flash/HTML5 oraz Google StreetView, ukazujący zasoby Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania, które znajdują się w stałych i czasowych wystawach Ekspozycji Historyczno – Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie. W ramach projektu będzie przygotowana również PANORAMA SFERYCZNA 360º ukazująca samą EHD oraz jej najbliższe otoczenie, wraz z Górą Śmierci.;

- Filmy, wywiady, artykuły w prasie, radiu, TV i Internecie o działalności ECPiP,
Pracownicy ECPiP biorą udział w wywiadach i realizacjach nagrań filmowych oraz różnych relacjach video, audio dotyczących imprez i wydarzeń ECPiP, osób, miejsc i wydarzeń historycznych, świadków historii, z ciekawych ludzi, udziału władz, instytucji, stowarzyszeń, młodzieży, nauczycieli, których udział łączył się z historią poligonu Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager oraz niemieckich obozów pracy przymusowej Pustkowa. Przy tej okazji prowadzona była dokumentacja z wydarzenia w ramach artykułów i fotorelacji, które następnie były zamieszczane w internecie. Osobno ukazywały się wypowiedzi w formie artykułów prasowych, nagrań radiowych i telewizyjnych („Życie Gminy”, Tygodniku „Obserwator Lokalny”, Tygodniku „Gazeta Reporter”, Tygodniku „Korso”, Radio RDN, Polskie Radio Rzeszów, TV Dębica, PTVR, TVP Rzeszów S.A. i inne).
ECPiP dokumentuje swój udział w różnego rodzaju przedsięwzięciach, które można odnaleźć na kanale YouTube oraz na stronie ECPiP: http://ecpip.pl/media-o-nas.html. Poniżej tylko dwa przykłady:
W 2017 roku w ramach cyklu pt. „Beautiful Polish Museum” autorstwa Marcina Kladera, powstał w Ekspozycji Historyczno – Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie ECPiP oraz Parku Historycznego Blizna, film pt. "Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania Pustków-Osiedle oraz Park Historyczny Blizna". Ten film zamieszczony jest na kanale YouTube.
Na przykład w 2019 roku ECPiP wraz z pasjonatami historii poligonu oraz byłymi więźniami obozów pracy przymusowej Pustkowa, uczestniczyliśmy w realizacji filmu pt. „W pięknym Pustkowie koło Dębicy” w reżyserii Pauliny Ibek. Premiera tego filmu odbyła się w dniu 30 stycznia 2020 r. w Rzeszowie (w WDK ul. Okrzei 7), a kolejne dwie w dniu 9 lutego 2020 r., w Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica w Pustkowie – Osiedlu;

- Indywidualne spotkania ze świadkami i pasjonatami historii,
W Ekspozycji Historyczno – Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie ECPiP codzienne odbywają się nieformalne, ale bardzo ciekawe i owocne spotkania z regionalnymi oraz przyjezdnymi świadkami i pasjonatami historii, związanych z historią poligonu Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager oraz niemieckich obozów pracy przymusowej Pustkowa (są to byli więźniowie obozów i członkowie ich rodzin, kombatanci WP, AK i inni, historycy, członkowie grup rekonstrukcji historycznej, posiadacze pamiątek historycznych i darczyńcy eksponatów);

- różne okolicznościowe działania ECPiP,
Na nie składają się różne spotkania, rajdy oraz wizyty określonych grup społecznych w tym: byłych więźniów obozów Pustkowa i ich rodzin, kombatantów, stowarzyszeń, członków grup rekonstrukcji historycznej, świadków i pasjonatów historii, lokalnych organizacji społecznych (Kluby Seniora, KAK
i inne), niekiedy również sportowców, organizacji młodzieżowych: strzelców, harcerzy i powołanej
z młodzieży ZS z Oddziałami Integracyjnymi w Pustkowie – Osiedlu "Uczniowskiej Straży Góry Śmierci".

- Dokumentacja działań i wydarzeń ECPiP,
Z wszystkich wydarzeń organizowanych i współorganizowanych w ramach pracy ECPiP, które realizowane były przy współudziale i wsparciu CKiB, Władz Gminy Dębica oraz innych jednostek samorządowych, instytucji, szkół, służb i organizacji społecznych sporządzana jest obszerna dokumentacja.
Wśród nich były publikacje, artykuły prasowe i internetowe na strony internetowe ECPiP, CKiB, Urzędu Gminy, do „Życia Gminy” oraz mediów lokalnych i regionalnych. Powyższe materiały, dokumentują codzienną działalność ECPiP, historię poligonu Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager oraz niemieckich obozów pracy przymusowej Pustkowa, w tym pamięć o osobach, miejscach i wydarzeniach historycznych. W tych publikacjach prezentowane są relacje ze spotkań z ciekawymi ludźmi, ze świadkami historii, relacje z przeprowadzonych lekcji regionalnych, warsztatów, odwiedzin i zwiedzania Ekspozycji Historyczno-Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie, tak przez osoby prywatne, jak i wycieczki grup zorganizowanych z udziałem osób dorosłych, dzieci i młodzieży szkolnej oraz nauczycieli. Całokształt tych działań to dokumentowanie codziennej działalności ECPiP, zamieszczanie w artykułach prasowych i sieci internetowej na stronach internetowych i Fanpage’u, w tym rejestrowanie osób i wizerunków uczestników nagrań, prowadzone w ramach tworzonych materiałów oraz dokumentacji wydarzeń (artykuły i fotorelacje);