Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania - Aktualności

27 lipca 1944 r. nastąpiła ewakuacja więźniów polskich. Kobiety wywieziono do obozu w Ravensbrück, a mężczyzn do Sachsenhausen i Oranienburga.

   "Była jeszcze ciemna noc, gdy zarządzono pobudkę i zaczęto dawać lurę podobną do kawy. Drżeliśmy z porannego chłodu i zdenerwowania. Trzęsłam się jak w febrze i ubierałam dziecko zbudzone w ostatnim momencie. Raz po raz Jacuś kładł główkę na moim ramieniu. W końcu rozbudził się i ze strachem przyglądał się wszystkiemu, co się działo dokoła. Zrobił się już dzień, gdy zaczęto nas ustawiać. Najpierw na placu odbył się apel mężczyzn, a następnie ustawiano ich w piątki i grupy.
    Zdenerwowana, pomna nocnych strzałów, szukałam wzrokiem swego męża. Odetchnęłam z ulgą, gdy zobaczyłam go w około dwutysięcznej grupie mężczyzn. Wyróżniał się i odbijał od reszty jasną koszulą i własnym ubraniem, a także nie zgoloną jeszcze czupryną. Stał w szeregu i trzymał w ręce jakieś zawiniątko.
   Po pewnym czasie zabrano ode mnie Andrzejka i dołączono go do mężczyzn. Sąsiad męża odstąpił mu miejsce i teraz stali tuż obok siebie. Nie rozpaczałam z powodu tej rozłąki, pomyślałam, że tatuś mając Andrzejka przy sobie nie będzie taki samotny, w synu będzie miał towarzysza najbliższego sercu i pociechę.
    Były to już ostatnie chwile, kiedy pod stopami mieliśmy polską ziemię. Padł rozkaz wymarszu i kolumny więźniów ruszyły w milczeniu. Przed nami długi sznur mężczyzn objuczonych tobołkami, walizkami i kuferkami. W ostatniej piątce szedł tatuś z Andrzejkiem. Za nimi kobiety, a ja z Ewusią i Jackiem w pierwszej piątce.
    Było nas sto siedem kobiet i dziecko. Jedne szły smutne, że nadzieja na wyzwolenie zawiodła, inne cieszyły się z ewakuacji, uważając ją za zwiastuna końca wojny i bliskiego wyzwolenia. Te optymistki nie wiedziały jeszcze, że idziemy wszyscy na długą poniewierkę po niemieckich lagrach na niemieckiej ziemi. Swoją wiarą w przegraną Niemiec i bliskie wyzwolenie podtrzymywały na duchu te, które we wszystko zwątpiły.
    Z obozu Pustków do stacji Kochanówka, chociaż nie było to daleko, droga dłużyła się, ludzie byli obciążeni tobołkami, przy tym robiło się coraz cieplej. Słoneczko złociło nam drogę, ostatnią w Polsce. Niebo było czyste, bezchmurne, wokoło spokój letniego poranka. Szliśmy bardzo powoli, jedna piątka za drugą. Na polach zaczęli pojawiać się ludzie przystępujący do żniw. Tu i ówdzie stały kopice zżętego zboża. Ludzie przystawali i przyglądali się niezwykłemu pochodowi.
Co kilkanaście kroków z obu stron kolumn szli żołnierze z karabinami, bacząc, by nikt się nie wysunął i nie uciekł w zboże.
    Patrzyłam na to wszystko i łykałam łzy. Dziecko dreptało obok mnie na małych nóżkach i dźwigało swój tobołeczek. Wiedziałam, że Jacuś jest głodny, bo rano nie chciał jeść, nie nawykły do gliniastego chleba i czarnej gorzkiej kawy. Niedaleko stacji skarżył się na pragnienie. Było gorąco. Dziecko pociło się. Wykorzystałam moment, kiedy stanęliśmy na odpoczynek, i poprosiłam najbliższego żołnierza, by zdobył odrobinkę mleka dla małego w pobliskich domach. Potem dopiero zrozumiałam, jaka byłam naiwna. A jednak poszedł, lecz wrócił z niczym. Dla Niemca mleka nie było. Spragnione dziecko zrozumiało widocznie sytuację, bo zamilkło.
    Znów ruszyliśmy naprzód i wkrótce znaleźliśmy się na stacji. Tu dopiero spoceni i zmęczeni ludzie zaspokajali pragnienie. Staliśmy dość długo przy torach, zanim zaczął się załadunek do bydlęcych wagonów. Wzdłuż bardzo długiego pociągu w ciasnym pasie pomiędzy torami stali i chodzili więźniowie. Nie wolno było oddalać się. Pilnowano nas dobrze. Tatuś z Andrzejkiem byli po drugiej stronie pociągu. Szukaliśmy się wzajemnie i znaleźliśmy się. Rozmawialiśmy między buforami wagonów, a gdy musieli zmieniać miejsce, szukałam ich schylając się pod wagony. Poznawałam ich po nogach.
    Mąż zmizerniał bardzo, schudł przez ten krótki czas i zżółkł. Oczy zostały tylko te same, błyszczały zaciętością i uporem. Gdy do mnie mówił, łagodniały. Okłamywał mnie, że wkrótce wszystko się wyjaśni, pocieszał, jak mógł.
    Załadowano nas po kilkadziesiąt do jednego wagonu na gołe deski. Ludzie tłoczyli się ze swoimi tobołkami, których nie było gdzie położyć ani na czym powiesić. Wagony wizytował sam Czapla i polecił mnie i dzieci ulokować w wagonie o największych oknach. Otrzymałam pod oknem kąt o powierzchni pół metra kwadratowego.
    Przed odjazdem z Kochanówki pożegnała nasz transport Polska Opieka Społeczna w osobach księżnej Jabłonowskiej i pań, które za zgodą Niemców miały w opiece obóz w Pustkowiu. Dostarczały więźniom żywności i interweniowały, gdy było to możliwe. Kiedy dowiedziały się, że w wagonach jadą i dzieci, postarały się o mleko i bułki.
  Przez zakratowane okienko z trudem zdołałam im podziękować i rzucić kilka informacji – kim jesteśmy i skąd – oraz poprosić, aby o naszym losie poinformowały rodzinę.
    Ruszyliśmy w drogę. Przez pięć dni i nocy, stojąc lub siedząc w kucki, jechałam na miejsce przeznaczenia."

/Augustynowicz J., Jacek w Ravensbrück, s. 28-31./