English Information

f

Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania - Archiwum 2020

S Zabierowski Pustkow hitlerowskie obozy wyniszczenia w slizbie poligonu SS

Cykl artykułów Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania, poświęconych historii naszego regionu, rozpoczynam od książki historycznej. W materiale tym, w skrócie przybliżę źródło, które od momentu swego wydania, już się co nieco zdezaktualizowało, w świetle minionych lat. Jednakże do dzisiejszego dnia jest ono jedynym, tak kompleksowym opracowaniem, traktującym o historii niemieckiego poligonu SS i obozach pracy przymusowej Pustkowa podczas II wojny światowej. 
Tą książką jest opracowanie autorstwa Stanisława Zabierowskiego pt. "Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS", wydane przez Krajową Agencję Wydawniczą w 1981 r. w Rzeszowie.
W dzisiejszej dobie, kiedy wielu z nas ma dostęp do źródeł tak drukowanych, jak i elektronicznych, jednak ta pozycja książkowa, jest nadal cennym źródłem wiedzy na temat tego wydarzyło się podczas II wojny światowej na terenie ziemi dębickiej, ale także ropczycko-sędziszowskiej, kolbuszowskiej i mieleckiej. Jak sam tytuł mówi jest to źródło traktujące w szczegółach o poligonie Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager oraz utworzonych na nim przez Niemców, obozach pracy przymusowej Pustkowa dla Polaków, Żydów i jeńców sowieckich z Armii Czerwonej.

Na chwilę sięgnijmy do fragmentu z książki:

Źródła wiedzy o poligonie SS i obozach wyniszczenia w Pustkowie
"...W latach 1940—1944 jedna z części hitlerowskich sił zbrojnych — Waffen SS urządziła w lesie, przylegającym do wsi Pustków koło Dębicy, wielki obóz wojskowy, mieszczący dowództwo otaczającego go poligonu SS. Do wybudowania obozu oraz licznych obiektów wojskowych na całym placu ćwiczeń esesmani użyli, opłacanych głodowymi wynagrodzeniami, wysiedlonych mieszkańców okolicznych wsi, a także bezpłatnej siły roboczej — więźniów i jeńców wojennych, osadzonych w utworzonych w Pustkowie kolejno 3 obozach wyniszczenia: obozie pracy dla Żydów, obozie dla jeńców radzieckich i obozie pracy przymusowej dla Polaków. Ponadto* na terenie poligonu oraz w pobliżu zostały umiejscowione 3 oddziały robocze Służby Budowlanej (Baudienst), mianowicie dwa w Pustkowie i jeden w Ostrowie. Pracujący w nich junacy byli również zmuszani do pomocy w budowie i utrzymaniu placu ćwiczeń. 

Celem mniejszej publikacji jest przypomnienie martyrologii zamkniętych w obozach wyniszczenia polskich i radzieckich obywateli, z których znaczna część została w nich zamordowana. Ale zapoznając się z nią, czytelnik nie może tracić z oczu także i tego, że terrorem i zbrodnią okupant zmusił na terenie Pustkowa i okolicy tysiące ludzi do morderczej pracy na rzecz umocnienia potencjału wojennego III Rzeszy. Pędzeni do pracy Polacy, obywatele radzieccy i Żydzi wykonali bezpłatnie inwestycje wojskowe wartości milionów marek niemieckich. Tematyka poświęcona omówieniu obozów wyniszczenia w Pustkowie — poza bardzo krótkimi i ogólnymi opracowaniami — nie była w piśmiennictwie polskim dotąd szerzej uwzględniona. Należy przypomnieć gehennę zamkniętych w Pustkowie ludzi oraz pokazać istotne elementy polityki okupanta na tym terenie. Najwyższy już czas, umierają bowiem byli więźniowie obozów, jak również pracujący na terenie poligonu SS polscy robotnicy najemni — świadkowie ówczesnych wydarzeń..."
(
Zabierowski S., Pustków hitlerowskiego obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS, Rzeszów 1981, s. 3-4 )

 Czytając tą książkę i korzystając z niej, jako źródła wiedzy, musimy pamiętać o tym, w jakich czasach i okolicznościach powstała (lata PRL-u), jak również z jakiej, dostępnej ówcześnie bazy informacyjnej, korzystał autor tego opracowania - Stanisław Zabierowski.

Kilka słów o autorze książki Stanisławie Zabierowskim

Stanisław Zabierowski (1910-1986) - prawnik, wicekurator wojewódzki, działacz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Rzeszowie. Był specjalistą w zakresie zagadnień okupacji hitlerowskiej w południowo-wschodniej części Polski. Obok wspomnianej w artykule książki pt. "Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS", opublikował także publikację pt. "Rzeszowskie pod okupacją hitlerowską", jako zbiór esejów odtwarzający historię i klimat okupacji. Innym bardzo ciekawym opracowaniem jest publikacja pt. "Szebnie, dzieje obozów hitlerowskich", gdzie autor przybliżył historię trzech hitlerowskich obozów, zorganizowanych kolejno na terenie wsi Szebnie, położonej dziewięć kilometrów od Jasła. Początkowo Stanisław Zabierowski omawia pobyt jeńców radzieckich w warunkach obozowych w specjalnie do tego celu wzniesionych barakach. W tych warunkach przetrzymywani byli od października 1941 roku do marca 1942, a następnie w drugim okresie od marca do sierpnia 1944 roku. (...). Redagował również dwutomowe dzieło pt. "Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski", jak również szereg naukowych opracowań, omawiających organizację hitlerowskiej policji i popełnione przez nią zbrodnie. 

 

 

2020 04 26 8 rocznica utworzenia EHD web

W dniu 26 kwietnia 2012 r. została uroczyście otwarta Ekspozycja Historyczno - Dydaktyczna przy Górze Śmierci w Paszczynie, na obszarze byłego niemieckiego poligonu wojskowego Waffen SS "Truppenübungsplatz Heidelager" w Pustkowie.
Ekspozycja powstała dzięki inicjatywie władz Gminy Dębica i Wójta Stanisława Rokosza.
Została zatytułowana „Historia obozów pracy przymusowej w Pustkowie i Poligonu Waffen – SS Truppenübungsplatz Heidelager”.

Jej otwarcie zwieńczyło wspólny projekt Gmin Dębica i Gminy Ostrów „Park Historyczny – Blizna i Pustków – droga pamięci i pojednania”. Ceremonia rozpoczęła się odśpiewaniem Hymnu Państwowego. Po przywitaniu wszystkich zaproszonych gości i wystąpieniach: wójta Gminy Dębica Stanisława Rokosza, a także przedstawicieli władz wojewódzkich nastąpiła krótka część artystyczna w wykonaniu dzieci i młodzieży z Zespołu Szkół w Pustkowie – Osiedlu. W dalszej kolejności miał miejsce Apel Pamięci w asyście 21 Brygady Strzelców Podhalańskich, poprowadzony przez porucznika Grzegorza Kokota. Głównym punktem uroczystości stała się modlitwa ekumeniczna reprezentantów różnych Kościołów i wyznań, zgromadzonych na Górze Śmierci, by pomodlić się za zmarłych i zamęczonych w obozach pracy przymusowej więźniów i jeńców wojennych. Modlili się wspólnie prof. Jonatan Webber z Żydowskiej Gminy Wyznaniowej Krakowa, ksiądz Dariusz Chwastek z Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego, ksiądz biskup Marek Izdebski z Kościoła Ewangelicko – Reformowanego, ksiądz Grzegorz Nazar z Kościoła Grecko – Katolickiego oraz ksiądz dziekan Józef Hamiga z Kościoła Rzymsko – Katolickiego. Po zakończeniu modlitwy delegacje władz miasta i regionu złożyły wieńce i kwiaty pod Pomnikiem. Następnie wszyscy zaproszeni przeszli pod siedzibę Ekspozycji, by poprzez przecięcie biało – czerwonej szarfy dokonać uroczystego otwarcia.

Ekspozycja jest integralną częścią Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania, które znajduje się w strukturach Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica w Pustkowie-Osiedlu.
Nasza ekspozycja obrazuje historię i działanie obozów pracy przymusowej oraz poligonu wojskowego w kontekście historii całego powiatu dębickiego i jego mieszkańców w okresie II wojny światowej.
Na podstawie zachowanych dokumentów szacuje się, że w okresie funkcjonowania obozu, w latach 1940-1944, w wyniku biologicznego zagłady, egzekucji i śmierci przez rozstrzelanie zginęło tu ponad 15 000 osób (tj. 7500 Żydów, 5000 jeńców sowieckich i 2500 Polaków).
Siedzibą Ekspozycji są zrekonstruowane pod względem historycznym budynki: wartownia, wieże strażnicze, ogrodzenie z drutu kolczastego oraz barak żołnierski i barak więźniarski. W baraku żołnierskim i więźniarskim utworzono wystawy stałe. Wewnątrz baraków można zobaczyć oryginalne wyposażenie wnętrz oraz setki eksponatów i dokumentów związanych z historią dzisiejszych terenów gminy Dębica w okresie okupacji niemieckiej. Ważnym elementem wystawy są makiety głównych zabudowań poligonu i obozów pracy. Szczególnie istotną częścią Ekspozycji są aranżacje plastyczne poświęcone zagładzie więźniów, relacje "Historii Mówionej" oraz edukacyjne prezentacje multimedialne. Prezentowane eksponaty i dokumenty pochodzą ze zbiorów różnych instytucji, tj. Muzeum Regionalnego w Dębicy, Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie, Muzeum Pamięci Holokaustu Stanów Zjednoczonych, a także osób prywatnych.
Ekspozycja ma na celu upamiętnienie martyrologii i przypomnienie losów tysięcy ofiar więzionych w obozach pracy przymusowej w Pustkowie. Ma służyć nie tylko przekazywaniu wiedzy na temat tego co tutaj się wydarzyło, ale głównie ma wpływać na świadomość ludzi młodych, uczyć tolerancji i szacunku do życia drugiego człowieka. Ma nieść ze sobą przesłanie: Nigdy więcej wojny!

Za: 
http://ecpip.pl/aktualnosci/aktualnosci-2012/60-uroczyste-otwarcie-ekspozycji-historyczno-dydaktycznej-przy-gorze-smierci.html

W 2020 roku Ekspozycji Historyczno - Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie mija 8 lat od jej utworzenia.

 

 

2020 04 Kalendarium Miesiaca Kwiecien historia Pustkowa i okolic


W cyklu kalnedarium miesiąca, prezentowane będą wybrane wydarzenia z historii poligonu Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager oraz niemieckich obozów pracy przymusowej Pustkowa.

 Kalendarium Miesiąca - KWIECIEŃ:

- do 24 kwietnia 1940 r. - SS Oberführer Bernhardt Voss był w tym czasie dowódcą 6. SS Totenkopfstandarte w Pradze. Potem wraz z jednostką został przeniesiony do Oslo, zaś stamtąd skierowany do Pustkowa.

- do 1 kwietnia 1942 r. - dowództwo nad SS Bataillon ,,SS Truppen-Übungsplatz „Dębica" sprawował Johann von Feil. Komendzie poligonu podlegał stały batalion SS pełniący służbę wartowniczą i strażniczą (SS Wachbataillon). Jak w obozach koncentracyjnych, tak i w Pustkowie należał on do formacji SS Totenkopf. Jego zadaniem było szkolenie rekrutów, służba wartownicza na terenie placu ćwiczeń i służba strażnicza w obozach wyniszczenia zorganizowanych w Pustkowie. Formacja ta była specjalnie szkolona zwłaszcza w kierunku wykorzenienia odruchu litości i ludzkości.
Od ustanowienia władz obozu do 18 sierpnia 1941 r. służbę wartowniczo-strażniczą pełnił SS Totenkopf Bataillon „Oranienburg". Składał się on z kilkuset esesmanów różnych narodowości: Niemców, Belgów, Holendrów i dzielił się na kompanie. Od powyższej daty (18 sierpnia 1941 r.) nazwę batalionu zmieniono na SS Bataillon ,,SS Truppen-Übungsplatz „Dębica". Jego dowództwo do 1 kwietnia 1942 r. sprawował nadal von Feil, po nim zaś kolejno: do 1 sierpnia 1942 r. jego poprzedni adiutant, a później zastępca von und zu der Tann, a wreszcie Bormann

- do kwietnia 1942 r. - kierownikami Oddziału I b komendy obozu, który prowadził na terenie poligonu SS m.in. roboty inwestycyjne typu wojskowego byli kolejno SS hauptsturmführer Blase (od 26 czerwca 1940 r.), zaś od kwietnia 1942 r. do początku 1944 r. SS hauptsturmführer Albrecht (natomiast po jego odejściu na front od początku 1944 r. do końca lipca tegoż roku SS hauptsturmführer Hans Proschinski)

- na przełomie marca i kwietnia 1943 r. - w obozie pracy przymusowej dla Polaków sporządzono nowy spis wedle alfabetu i dokonano zmiany numeracji, rozpoczynając od numeru jeden. Należy przypomnieć, że do końca marca 1943 r. z około 1500 więźniów wskutek epidemii, wyniszczenia organizmu i mordów, zginęło ponad 900. W obozie zostało tylko 361. W obozie rozpoczął się nowy okres.

- od kwietnia 1943 r. do 27 lipca 1944 г. - to drugi okres istnienia obozu pracy przymusowej dla Polaków. Bo historię obozu pracy przymusowej dla Polaków można podzielić na dwa różniące się od siebie w pewnej mierze okresy. Pierwszy okres funkcjonowania od 16 września 1942 r. do końca marca 1943 г. zaś drugi od kwietnia 1943 r. do 27 lipca 1944 г. W dniu 27 lipca 1944 r. dniu więźniów ewakuowano do Rzeszy.

- od początku kwietnia 1943 r. - zaczęły nadchodzić do obozu nowe transporty więźniów (Zugange), wśród których były także kobiety. Dla nich wyłączono dwa baraki w północno-wschodniej części obozu i otoczono niskim płotkiem, by odizolować je od mężczyzn. W jednym z nich kobiety mieszkały, w drugim zaś znajdowały się ich warsztaty pracy, a mianowicie pralnia i szwalnia. Za czasów, kiedy raportfuhrerem obozu był Kops, do pomieszczeń kobiecych mieli wstęp wszyscy esesmani. W 1943 r. w drugi dzień Wielkanocy Frenkel zmusił do pójścia na żołnierską libację kilka więźniarek. Sprawa stała się głośna. Frenkel został aresztowany i wywieziony do więzienia Montelupich w Krakowie. Do obozu już nie wrócił. Kops, który z tytułu nadzoru winien był zapobiec wyprowadzeniu więźniarek, zotstał usunięty ze stanowiska i po pewnym czasie objął w batalionie wartowniczym funkcje kontrolne.

- od 1 kwietnia 1943 r. - do obozu pracy przymusowej dla Polaków zaczęli napływać kolejni więźniowie, zarówno w transportach, jak i pojedynczo:
1) z początkiem kwietnia — kilkadziesiąt osób pochodzących z Tarnobrzeskiego i Mieleckiego, aresztowanych po wypuszczeniu 126 więźniów z więzienia
2) 3 kwietnia — około 40 więźniów gestapo w Miechowie,
3) tego samego dnia — 90 osób z więzienia w Sanoku,
4) 4 kwietnia — 60 osób z więzienia w Jaśle,
5) w kwietniu — około 70 osób z więzienia w Nowym Sączu,
6) 7 maja — 63 osoby z więzienia w Rzeszowie, wśród nich 39 mieszkańców Medyni Głogowskiej, aresztowanych 2 kwietnia 1943 г., (...)

- do 1 kwietnia 1943 г., Junacy z oddziału Pustków-gorzelnia pełnili pracę na poligonie, później zaś dowożeni byli codziennie do Dębicy, gdzie rozbudowywali stację kolejową.
Przypomnijmy, że do budowy poligonu używane były oddziały Służby Budowlanej (Baudienst). Pracujący w nich junacy byli również zmuszani do pomocy w budowie i utrzymaniu placu ćwiczeń. W rejonie placu ćwiczeń hitlerowcy zorganizowali ich trzy oddziały Baudienst-u. Dwa były na terenie tego obozu, a to pierwszy w Pustkowie Wsi-gorzelni (oddział 1/104), zaś drugi w wojskowym obozie na ringu V obok obozu żydowskiego (11/104). Komendantem pierwszego był inspektor Dahne, zaś drugiego inspektor Steinhauser, a po nim Krause. Oba powstały w jesieni 1941 r. i liczyły po około 200 junaków. Ich sytuacja różniła się od sytuacji więźniów czy jeńców tylko tym, że nie byli mordowani. Ale wykonywali te same prace co oni, byli tak samo maltretowani i głodzeni jak oni. Ich kwatery były zawszone i przechodzili tyfus jak więźniowie i jeńcy. Junacy z oddziału Pustków-gorzelnia pełnili pracę na poligonie do 1 kwietnia 1943 г., później zaś dowożeni byli codziennie do Dębicy, gdzie rozbudowywali stację kolejową. Trzeci oddział baudienstu hitlerowcy zlokalizowali w leżącej tuż za południową granicą placu ćwiczeń wsi Ostrów. Mieszkańców jej używali również do wykonywania prac związanych z potrzebami tego placu. Wkład pracy wszystkich tych oddziałów powiększył nakłady nieniemieckiej siły roboczej na budowę poligonu.

- w połowie kwietnia 1944 r., Niemcy przeprowadzili egzekucję więźniów. Objęto nią nie mniej niż 40 więźniów z więzienia w Rzeszowie. Ogłoszone 12 kwietnia 1944 r. obwieszczenie wykazuje, że tego dnia zostało rozstrzelanych 50 więźniów. Jak wynika z jego treści, egzekucji dokonano w związku z zamachami na linie kolejowe Przeworsk—Rozwadów i Rzeszów—Przemyśl. Rozstrzelani pochodzili z okolic Rzeszowa, Kolbuszowej, Mielca i Tarnobrzega. Więzień obozu Stefan Goetz w swoich wspomnieniach potwierdza zarówno datę egzekucji, jak i ilość zamordowanych.

również w połowie kwietnia 1944 roku rozstrzelano co najmniej 20 więźniów z więzienia w Rzeszowie, w tym mieszkańców wsi Jeziorko koło Tarnobrzega. Goetz stwierdza, że egzekucja ta odbyła się 19 kwietnia 1944 r. i zostało rozstrzelanych 22 więźniów pochodzących z Jeziorka. W niepełnym zbiorze obwieszczeń o wyrokach śmierci, takiego afisza nie ma. Jest natomiast obwieszczenie z 27 kwietnia 1944 r. podające, że tego dnia zostało rozstrzelanych 10 osób za zamach na przodownika policji kryminalnej w Rzeszowie Jana Saganowskiego. Pomiędzy nimi byli — jak wynika z afisza — prawdopodobnie także mieszkańcy Jeziorka, którzy zresztą rozstrzeliwani byli po kilkunastu w dwóch egzekucjach. Ponieważ nie zgadza się ani data egzekucji, ani liczba rozstrzelanych, możliwe, że egzekucji z 19 kwietnia tego roku nie podali Niemcy do publicznej wiadomości lub odnośny afisz nie zachował się.

26 kwietnia 1944 г. - doszło do ucieczki więźnia z obozu (to jedna z wielu prób ucieczek). Wydarzyło się to wtedy, gdy więźniowie rozbudowywali schrony dla obsługi rakiet w Bliznej. W tym dniu z uciekł więzień obozu pracy przymusowej dla Polaków - Edward Gojawiczyński.

- w dniach 20—22 kwietnia 1945 r. - mężczyzn z obozu w Sachsenhausen (wcześniej do 27 lipca 1944 r. więźniowie Pustkowa), po przeprowadzonej ewakuacji skierowano do Oranienburga, gdzie pracowali w zakładach zbrojeniowych ukrytych pod nazwą klinkierni oraz w zakładach przemysłowych Siemensa i Speera ". Z Oranienburga zwolnionych zostało 75 więźniów z Pustkowa. Wielu zginęło w czasie bombardowania klinkierni przez aliantów. Z- Sachsenhausen i Oranienburga niektórzy więźniowie przeniesieni zostali do takich obozów koncentracyjnych, jak Bergen-Belsen, Regensburg, Nimberg i inne.

- 22 kwietnia 1945 г. - część więźniów z Pustkowa pozostała po ewakuacji Sachsenhausen została oswobodzona, zaś pozostali odzyskali wolność w tym samym dniu w czasie marszu ewakuacyjnego w kierunku Lubeki. Tak zakończyła się gehenna znacznej części więźniów pustkowskiego obozu pracy przymusowej dla Polaków.

***

 

 26 kwietnia 2012 r. z inicjatywy władz Gminy Dębica i Wójta Stanisława Rokosza, powstała Ekspozycja Historyczno - Dydaktyczna przy Górze Śmierci w Paszczynie, na obszarze byłego niemieckiego poligonu wojskowego Waffen SS "Truppenübungsplatz Heidelager" w Pustkowie. Ekspozycja zostala zatytułowana „Historia obozów pracy przymusowej w Pustkowie i Poligonu Waffen – SS Truppenübungsplatz Heidelager”. Jej otwarcie zwieńczylo wspólny projekt Gmin Dębica i Gminy Ostrów „Park Historyczny – Blizna i Pustków – droga pamięci i pojednania”. 

 

 

DSC 0814

Jak co roku, w związku z obchodzonym Miesiącem Pamięci Narodowej, również i dzisiaj, pomimo pandemii Koronawirusa COVID-19, uczczono pamięć ofiar II wojny światowej. Oczywiście ze względu na sytuację, nie odbyły się coroczne uroczystości patriotyczno-religijne.

Jednakże delegacja Gminy Dębica w osobach: Piotra Żybury Przewodniczącego Rady Gminy Dębica, Marka Mikruta Zastępcy Wójta Gminy Dębica, Sylwii Zapał Zastępcy Dyrektora CKiB oraz Grzegorza Świdra i Romana Mazura Radnych Gminy Dębica oddała hołd ofiarom.
Modlitwę przy pomniku za ofiary wojny poprowadził proboszcz parafii Pustków-Osiedle ksiądz dziekan Roman Woźny.
To symboliczne, ale bardzo ważne upamiętnienie dokonało się przy Pomniku Pamięci Ofiar na Górze Śmierci oraz przy Ścianie Narodów w Ekspozycji Historyczno-Dydaktycznej w Paszczynie, gdzie delegacja Gminy Dębica złożyla wiązanki kwiatów i zapaliła znicze. 

 

 

Ekspozycja Hostoryczno Dydaktyczna INFO

W związku pandemią Koronawirusa COVID-19 w Polsce, wiele działań w sferze społeczno-gospodarczych jest czasowo zawieszonych.
Dlatego też, w celu podtrzymania łączności z osobami związanymi z historią regionu, pasjonatami historii oraz szerokim kręgiem odbiorców kultury, Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania, pragnie zaproponować bloki artykułów i nagrań, tematycznie związanych z historią poligonu Waffen SS i obozów pracy przymusowej Pustkowa zamieszczonych na stronie internetowej i FB ECPiP.

Taka forma kontaktu umożliwić zapoznawanie z zasobami Ekspozycji Historyczno-Dydaktycznej przy Górze Śmierci w Paszczynie, poprzez zwiedzania on-line dla społeczeństwa.

Wśród poruszanych tematów/propozycji znajdą się: 
Artykuł historyczny 
Bohater miesiąca 
Cytat miesiąca 
Darczyńca miesiąca 
Eksponat miesiąca 
Film historyczny miesiąca 
Gablota ekspozycyjna miesiąca 
Książka historyczna miesiąca 
Miejsce/Ślad historyczny miesiąca 
Osoba (GRH/historyk/pasjonat/świadek/wykładowca historii) miesiąca 
Trop historyczny miesiąca 
Wydarzenie/rocznica miesiąca 
Zdjęcie historyczne miesiąca 
Zagadka miesiąca 
Żródło miesiąca 
oraz
Wirtualne zwiedzanie wybranej wystawy Ekspozycji z przewodnikiem on-line.