W cyklu artykułów pt. "Cytaty Miesiąca", pragnę zaprezentować fragmenty książki pt. "Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS". Fragmenty te opowiadają o początkach tworzenia poligonu Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager wiosną 1940 r.
W latach 1940–1944 jedna z części hitlerowskich sił zbrojnych – Waffen SS urządziła w lesie, przylegającym do wsi Pustków koło Dębicy, wielki obóz wojskowy, mieszczący dowództwo otaczającego go poligonu SS. Do wybudowania obozu oraz licznych obiektów wojskowych na całym placu ćwiczeń esesmani użyli, opłacanych głodowymi wynagrodzeniami, wysiedlonych mieszkańców okolicznych wsi, a także bezpłatnej siły roboczej – więźniów i jeńców wojennych, osadzonych w utworzonych w Pustkowie kolejno 3 obozach wyniszczenia: obozie pracy dla Żydów, obozie dla jeńców radzieckich i obozie pracy przymusowej dla Polaków. Ponadto na terenie poligonu oraz w pobliżu zostały umiejscowione 3 oddziały robocze Służby Budowlanej (Baudienst), mianowicie dwa w Pustkowie i jeden w Ostrowie. Pracujący w nich junacy byli również zmuszani do pomocy w budowie i utrzymaniu placu ćwiczeń.
Tuż po zakończeniu działań wojennych w 1939 roku, Naczelne Dowództwo Wojskowe Rzeszy – Oberkommando der Wehrmacht (OKW) wydało decyzję o utworzeniu na terenie Generalnego Gubernatorstwa 7 poligonów wojskowych. Na ich zorganizowanie przeznaczono 600 milionów marek.
Przygotowanie terenów pod te place, przez wysiedlenie zamieszkującej tam ludności, Wehrmacht i kierownictwo SS zleciły Towarzystwu Przesiedleńczemu Rzeszy – (Reichsumsiedlungsgesellschaft) w Berlinie. Co do placów, leżących we wschodniej części dystryktu krakowskiego, Towarzystwo posłużyło się swą filią w Mielcu.
Rozkaz o utworzeniu poligonu SS w dystrykcie krakowskim na styku ówczesnych powiatów dębickiego, mieleckiego i kolbuszowskiego wydało Naczelne Dowództwo Sił Zbrojnych Rzeszy (OKW) tuż po zakończeniu kampanii wrześniowej, bo już 21 grudnia 1939 r. Hitlerowcom spieszyło się, gdyż w dalszej perspektywie była wojna ze Związkiem Radzieckim i blisko jego granic trzeba było mieć bazę szkolenia i reorganizacji jednostek SS, mających brać w niej udział.
Poligon w Pustkowie był terenem działania dwóch formacji SS, a mianowicie Waffen SS i jednostek SS Totenkopf. Utworzony wcześniej wspomnianym rozkazem OKW, kształtem był zbliżony do dużego, pokrytego lasem prostokąta o długości ok. 25 km i szerokości ok. 20 km. Jego południowa granica przebiegała niedaleko magistrali kolejowej Kraków–Lwów, na odcinku od Brzeźnicy do Sędziszowa, zaś północna ciągnęła się od Rzochowa do Kolbuszowej. Na zachodzie granicę stanowiła trasa kolejowa z Dębicy do Mielca, na wschodzie gościniec z Sędziszowa do Kolbuszowej. Kolbuszowa i Sędziszów pozostawały poza jego zasięgiem terytorialnym, z wyjątkiem peryferyjnej części Kolbuszowej.
W Dzienniku Urzędowym dla GG ukazało się zarządzenie głównego wydziału spraw wewnętrznych „rządu" GG z 25 sierpnia 1943 roku o utworzeniu 1 lipca 1943 roku obwodu dworskiego Poligon SS „Obóz Puszczański", (SS Truppenübungsplatz „Heidelager"). Jak wynika z jego, potwierdzającej istniejący od 1940 roku stan faktyczny treści, wchodziły do niego w całości wsie: Biały Bór, Blizna, Dobrynin, Boreczek, Kamionka, Ocieka, Ruda, Wola Ociecka, Żdżary, Cierpisz, Huta Przedborska, Wola Domatkowska, Hucisko, Leszcze, Niwiska, Poręby Huciskie, Trześń i Zapole. Ponadto włączono do niego części następujących wsi: Cyranki, Rzochowa, Rzemienia, Tuszymy, Brzeźnicy, Woli Brzeźnickiej, Męciszowa, Paszczyny, Pustkowa, Skrzyszowa, Borku Małego i Wielkiego, Kozodrzy, Ostrowa, Czarnej, Kawęczyna, Krzywej, Wolicy Ługowej, Wolicy Piaskowej, Bukowca, Domatkowa, Kolbuszowej Górnej i Dolnej, Przedborza, Kosowów, Nowej Wsi, Przyłęku, Siedlanki i Świerzowa.
Poligon SS leżał przy skrzyżowaniu linii kolejowych i gościńców Kraków–Rzeszów i Dębica– Sandomierz, co dobrze zabezpieczało jego połączenia z całą siecią komunikacyjną GG. Było to ważne z uwagi na konieczność transportowania dużych jednostek wojskowych na teren poligonu i z niego na fronty wojny.
Istniejące na obszarze poligonu wsie i ich przysiółki zostały podzielone na dwie strefy. Do pierwszej z nich zostały zaliczone te, w których ludność w pierwszej kolejności miała być wyrzucona z domów i przepędzona poza jego granice, a domy miały ulec całkowitemu zniszczeniu. Terminy opuszczenia dotychczasowych siedzib były bardzo krótkie, nie dawano też podwód, umożliwiających zabranie całego ruchomego mienia.
Dla zapewnienia terminowego opuszczenia domów, esesmani stosowali groźby i przymus fizyczny: w domach przeznaczonych do wysiedlenia niszczyli piece, okna i drzwi. Niezabrany przez wysiedlonych inwentarz żywy i martwy esesmani zabierali dla siebie, a domy w większości palili.
W pierwszej kolejności, bo już na wiosnę 1940 roku, wysiedlono miejscowości leżące blisko siedziby komendy poligonu – część Brzeźnicy i jej przysiółki Wielonczę i Kołowrotnię oraz Wólkę Pustkowską, będącą przysiółkiem Pustkowa. W lipcu objęto wysiedleniem dużą wieś Ociekę z przysiółkiem Sadykierzem, we wrześniu w przeciągu 10 dni wysiedlono wsie: Kamionkę i Żdżary, zaś w listopadzie tegoż roku wsie: Cierpisz, Rudę, Boreczek, przysiółek Borku Wielkiego – Poręby, część Wolicy Ługowej, Wolicę Piaskową i dużą, liczącą prawie 2 000 mieszkańców, wieś Czarną na wschodniej granicy poligonu. 17 grudnia 1940 roku wysiedlono wsie, na terenie, których później utworzono wyrzutnię broni V – a to Bliznę i Kozłówki oraz przysiółki koło Rzemienia: Folusz, Papiernię i Białe niedaleko od granicy z poligonem Wehrmachtu „Południe".
Do końca roku 1940 wypędzono ludność z miejscowości leżących na terenie byłego powiatu kolbuszowskiego: z Leszczy, Zapola i Stasiówki. W drodze wyjątku zezwolono na pozostawienie budynków we wsi Leszcze.
Źródło:
Zabierowski S., Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS, Rzeszów 1981