Cykl artykułów Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania, poświęconych historii naszego regionu, rozpoczynam od książki historycznej. W materiale tym, w skrócie przybliżę źródło, które od momentu swego wydania, już się co nieco zdezaktualizowało, w świetle minionych lat. Jednakże do dzisiejszego dnia jest ono jedynym, tak kompleksowym opracowaniem, traktującym o historii niemieckiego poligonu SS i obozach pracy przymusowej Pustkowa podczas II wojny światowej.
Tą książką jest opracowanie autorstwa Stanisława Zabierowskiego pt. "Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS", wydane przez Krajową Agencję Wydawniczą w 1981 r. w Rzeszowie.
W dzisiejszej dobie, kiedy wielu z nas ma dostęp do źródeł tak drukowanych, jak i elektronicznych, jednak ta pozycja książkowa, jest nadal cennym źródłem wiedzy na temat tego wydarzyło się podczas II wojny światowej na terenie ziemi dębickiej, ale także ropczycko-sędziszowskiej, kolbuszowskiej i mieleckiej. Jak sam tytuł mówi jest to źródło traktujące w szczegółach o poligonie Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager oraz utworzonych na nim przez Niemców, obozach pracy przymusowej Pustkowa dla Polaków, Żydów i jeńców sowieckich z Armii Czerwonej.
Na chwilę sięgnijmy do fragmentu z książki:
Źródła wiedzy o poligonie SS i obozach wyniszczenia w Pustkowie
"...W latach 1940—1944 jedna z części hitlerowskich sił zbrojnych — Waffen SS urządziła w lesie, przylegającym do wsi Pustków koło Dębicy, wielki obóz wojskowy, mieszczący dowództwo otaczającego go poligonu SS. Do wybudowania obozu oraz licznych obiektów wojskowych na całym placu ćwiczeń esesmani użyli, opłacanych głodowymi wynagrodzeniami, wysiedlonych mieszkańców okolicznych wsi, a także bezpłatnej siły roboczej — więźniów i jeńców wojennych, osadzonych w utworzonych w Pustkowie kolejno 3 obozach wyniszczenia: obozie pracy dla Żydów, obozie dla jeńców radzieckich i obozie pracy przymusowej dla Polaków. Ponadto* na terenie poligonu oraz w pobliżu zostały umiejscowione 3 oddziały robocze Służby Budowlanej (Baudienst), mianowicie dwa w Pustkowie i jeden w Ostrowie. Pracujący w nich junacy byli również zmuszani do pomocy w budowie i utrzymaniu placu ćwiczeń.
Celem mniejszej publikacji jest przypomnienie martyrologii zamkniętych w obozach wyniszczenia polskich i radzieckich obywateli, z których znaczna część została w nich zamordowana. Ale zapoznając się z nią, czytelnik nie może tracić z oczu także i tego, że terrorem i zbrodnią okupant zmusił na terenie Pustkowa i okolicy tysiące ludzi do morderczej pracy na rzecz umocnienia potencjału wojennego III Rzeszy. Pędzeni do pracy Polacy, obywatele radzieccy i Żydzi wykonali bezpłatnie inwestycje wojskowe wartości milionów marek niemieckich. Tematyka poświęcona omówieniu obozów wyniszczenia w Pustkowie — poza bardzo krótkimi i ogólnymi opracowaniami — nie była w piśmiennictwie polskim dotąd szerzej uwzględniona. Należy przypomnieć gehennę zamkniętych w Pustkowie ludzi oraz pokazać istotne elementy polityki okupanta na tym terenie. Najwyższy już czas, umierają bowiem byli więźniowie obozów, jak również pracujący na terenie poligonu SS polscy robotnicy najemni — świadkowie ówczesnych wydarzeń..."
(Zabierowski S., Pustków hitlerowskiego obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS, Rzeszów 1981, s. 3-4 )
Czytając tą książkę i korzystając z niej, jako źródła wiedzy, musimy pamiętać o tym, w jakich czasach i okolicznościach powstała (lata PRL-u), jak również z jakiej, dostępnej ówcześnie bazy informacyjnej, korzystał autor tego opracowania - Stanisław Zabierowski.
Kilka słów o autorze książki Stanisławie Zabierowskim
Stanisław Zabierowski (1910-1986) - prawnik, wicekurator wojewódzki, działacz Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Rzeszowie. Był specjalistą w zakresie zagadnień okupacji hitlerowskiej w południowo-wschodniej części Polski. Obok wspomnianej w artykule książki pt. "Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS", opublikował także publikację pt. "Rzeszowskie pod okupacją hitlerowską", jako zbiór esejów odtwarzający historię i klimat okupacji. Innym bardzo ciekawym opracowaniem jest publikacja pt. "Szebnie, dzieje obozów hitlerowskich", gdzie autor przybliżył historię trzech hitlerowskich obozów, zorganizowanych kolejno na terenie wsi Szebnie, położonej dziewięć kilometrów od Jasła. Początkowo Stanisław Zabierowski omawia pobyt jeńców radzieckich w warunkach obozowych w specjalnie do tego celu wzniesionych barakach. W tych warunkach przetrzymywani byli od października 1941 roku do marca 1942, a następnie w drugim okresie od marca do sierpnia 1944 roku. (...). Redagował również dwutomowe dzieło pt. "Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski", jak również szereg naukowych opracowań, omawiających organizację hitlerowskiej policji i popełnione przez nią zbrodnie.